Với đặc thù tăng trưởng ổn định ngay cả trong giai đoạn khủng hoảng kinh tế, ngành dược luôn là một trong những lĩnh vực hấp dẫn nhất với giới đầu tư, đặc biệt là khối ngoại.
Đa phần các doanh sản xuất dược hàng đầu của Việt Nam như Dược Hậu Giang (DHG), Domesco (DMC), Traphaco (TRA), Imexpharm (IMP), Dược Hà Tây (DHT), Pymepharco (PME)… đều đang có cổ đông chiến lược nước ngoài. Một số đã tiến đến nắm quyền chi phối trên 51%, thậm chí thâu tóm toàn bộ.
Taisho Pharmaceutical (Nhật Bản) hiện đang là công ty mẹ nắm quyền chi phối 51% cổ phần tại Dược Hậu Giang. “Gã khổng lồ” Abbott cũng đã thâu tóm thành công 52% cổ phần tại Domesco thông qua công ty con là CFR International Spa. Tập đoàn STADA Arzneimittel AG (Đức) thậm chí đã mua lại toàn bộ cổ phần Pymepharco và huỷ niêm yết cổ phiếu PME vào năm 2021.
SK Investment Vina III - thành viên của SK Group (Hàn Quốc) hiện là cổ đông lớn nhất nắm giữ gần 48% cổ phần tại Imexpharm. Tính cả công ty liên quan, tỷ lệ sở hữu của cả nhóm cổ đông này đã lên đến trên 55%. Daewoong Pharmaceutical (Hàn Quốc) và ASKA Pharmaceutical (Nhật Bản) đang là cổ đông chiến lược tại Traphaco và Dược Hà Tây với tỷ lệ sở hữu lần lượt 15% và 25%.
Không tiếc tiền thâu tóm
Việc thâu tóm lượng lớn lớn cổ phần tại các doanh nghiệp dược thực tế không hề đơn giản. Một số thương vụ kéo dài đến hàng năm với số tiền mà các “đại gia” nước ngoài phải chi ra có thể lên đến hàng nghìn tỷ đồng.
Đầu tiên phải kể đến thương vụ “đình đám” vào năm 2012 khi Abbott thực hiện thâu tóm Domesco. Thời điểm đó, “gã khổng lồ” này đã liên tục mua gom đến 8,2 triệu cổ phiếu DMC và trở thành cổ đông lớn nắm giữ 45,94% cổ phần. Ngay sau khi Domesco nới room ngoại lên 100% vào tháng 9/2016, Abbott đã không bỏ qua cơ hội nâng tỷ lệ sở hữu lên 51,69% cổ phần.
Ước tính, cổ đông ngoại này đã chi khoảng 400 tỷ để thâu tóm Domesco. Đến nay, giá trị số cổ phần trong tay Abbott đã lên đến gần 1.100 tỷ đồng, tức là gấp hơn 2 lần khoản đầu tư bán đầu, chưa kể cổ tức “khủng” hàng năm với tỷ lệ cao.
Cũng trong năm 2016, Taisho bắt đầu thâu tóm Dược Hậu Giang khi rót 100 triệu USD để mua 24,44% cổ phần với giá 100.000 đồng/cp, cao hơn 20-30% so với giá thị trường thời điểm đó. Sau nhiều lần tăng sở hữu, đến giữa năm 2019, cổ đông đến từ Nhật đã nâng sở hữu lên trên 51% và chính thức hoàn thất thâu tóm Dược Hậu Giang. Động thái diễn ra ngay sau khi Dược Hậu Giang thực hiện nới room ngoại từ 49% lên 100% vào tháng 7/2018.
Ước tính số tiền Taisho chi ra để thâu tóm Dược Hậu Giang vào khoảng 7.000 tỷ đồng. Đây coi là thương vụ M&A lớn nhất ngành dược Việt Nam đến thời điểm hiện tại. 3 năm sau khi hoàn tất thâu tóm, cổ đông Nhật Bản đã lãi lớn với khoản đầu tư này khi số cổ phiếu DHG đang nắm giữ có giá trị thị trường gần 8.300 tỷ đồng, chưa kể đến các khoản cổ tức “kếch xù”.
Vào năm 2017, Traphaco cũng đã thay máu cổ đông với sự xuất hiện của nhóm Hàn Quốc sau khi 2 pháp nhân đại diện cho quỹ đầu tư Mirae Asset và Daewoong Pharmaceutical lần lượt là Magbi Fund Limited (25%) và Super Delta Pte Ltd (15%) chi đến tổng cộng hơn 2.350 tỷ để mua thoả thuận 16,6 triệu cổ phiếu TRA (tỷ lệ 40,12%) từ Mekong Capital và Vietnam Holding Ltd.
Đến nay, Daewoong đã trở thành cổ đông chiến lược hỗ trợ đắc lực cả về tài chính và công nghệ cho Traphaco. Lượng cổ phiếu trong tay nhóm cổ đông Hàn Quốc hiện có giá trị thị trường khoảng 1.500 tỷ đồng, thấp hơn 36% so với vốn ban đầu. Dù vậy, cổ tức cao hàng năm từ Traphaco cũng phần nào bù đắp cho khoản lỗ trên.
3 năm sau, đến lượt SK Group rót vốn vào Imexpharm sau khi nhận chuyển nhượng hơn 12,3 triệu cổ phiếu (tỷ lệ 24,9%) từ nhóm quỹ Dragon Capital, CAM Vietnam Mother Fund, Kingsmead, Mirae Asset,… Đến năm 2022, tập đoàn đến từ Hàn Quốc đã hoàn tất thâu tóm Imexpharm sau khi mua Red Capital (công ty mẹ của KBA nắm giữ 7,37% cổ phần Imexpharm) và tiếp tục chào mua công khai thêm 1,1% để nâng sở hữu lên 55%.
Ước tính, SK Group đã chi tối thiểu 1.700 tỷ đồng để thâu tóm Imexpharm, chưa bao gồm khoản tiền mua lại Red Capital. Trong khi đó, giá trị thị trường của số cổ phiếu trong tay nhóm cổ đông này hiện vào khoảng hơn 2.200 tỷ đồng. Nếu tính cả cổ tứ, nhiều khả năng SK Group đang có lãi với khoản đầu tư này.
Đầu tháng 2/2021, ASKA Pharmaceutical đã chi khoảng 440 tỷ đồng để sở hữu 24,9% cổ phần qua đó trở thành cổ đông lớn nhất tại Dược Hà Tây. Cổ phiếu DHT sau đó liên tục trượt dài trước khi bất ngờ bứt phá mạnh thời gian gần đây. Dù chưa “về bờ” nhưng cổ đông Nhật Bản có lẽ cũng không quá sốt ruột khi vẫn đều đặn “bỏ túi” hàng tỷ đồng cổ tức mỗi năm.
Tiềm năng vẫn còn rất lớn
Không thể phủ nhận, sự xuất hiện của cổ đông chiến lược nước ngoài với tiềm lực tài chính và sức mạnh công nghệ đã giúp các doanh nghiệp dược Việt Nam gia tăng đáng kể lợi thế canh tranh, mở rộng thị trường. Các doanh nghiệp không ngừng mở rộng hoạt động nghiên cứu, phát triển sản phẩm mới,… cũng góp phần không nhỏ thúc đẩy sự phát triển của thị trường dược.
Thực tế, tiềm năng tăng trưởng của ngành dược trong trung và dài hạn cũng được đánh giá rất cao khi quy mô dân số Việt Nam ở mức lớn và đang trong quá tính già hóa với tốc độ nhanh. Thu nhập bình quân đầu người tăng cũng giúp người dân chi tiêu nhiều hơn cho các sản phẩm y tế, chăm sóc sức khỏe.
Theo BMI, quy mô thị trường này hiện vào khoảng 7,7 tỷ USD và có thể tăng lên 16,1 tỷ USD vào năm 2026. Fitch Solutions dự báo doanh thu ngành dược phẩm Việt Nam sẽ tăng trưởng đều đặn với CAGR khoảng 6,72% trong giai đoạn 2022 – 2026 nhờ vào tăng trưởng chi tiêu sức khoẻ của người dân.
Thị trường dược Việt Nam được đánh giá là một trong những thị trường có mức tăng trưởng nhanh và tiềm năng. Tổ chức UQVIA Institute xếp Việt Nam vào Pharmerging Market - nhóm 17 nước có mức tăng trưởng ngành dược phẩm cao nhất thế giới. Việc cổ đông ngoại chấp nhận trả giá cao, thậm chí có thể “đu đỉnh” để chi phối phần nào cho thấy sức hấp dẫn rất lớn của ngành này.