Khi Mỹ và các nước châu Âu tìm cách cắt đứt sự phụ thuộc vào các sản phẩm dầu mỏ khi xảy ra xung đột, họ đang phải đối mặt với tình trạng thiếu nguồn cung trong nước. Điều đó đang mở ra cơ hội cho các nhà máy lọc dầu lớn ở những nơi như Trung Quốc và Kuwait để bơm nhiên liệu vào thị trường đang trong cơn khát.
“Bằng cách quay lưng lại với các sản phẩm dầu mỏ của Nga, châu Âu và Mỹ đang gia tăng sự phụ thuộc vào các thùng dầu vận chuyển đường dài từ Trung Đông và châu Á,” Eugene Lindell, người đứng đầu bộ phận các sản phẩm tinh chế tại công ty tư vấn công nghiệp FGE, có trụ sở tại London, cho biết.
Cuộc xung đột trên thế giới đang tạo ra khoảng cách lớn hơn giữa hai khu vực sau khi các quốc gia phương Tây cắt giảm đáng kể công suất lọc dầu trong những năm gần đây, trong khi bên kia thế giới ngày càng mở rộng.
Theo FGE, các thị trường phương Tây bao gồm Mỹ và châu Âu đã đóng cửa công suất lọc dầu ròng 2,4 triệu thùng/ngày trong 3 năm qua, trong khi Trung Đông và châu Á tăng thêm 2,5 triệu thùng/ngày.
Khoảng cách đó dự báo sẽ mở rộng. Theo ước tính của Rystad Energy, khoảng 8 triệu thùng mỗi ngày trong công suất lọc dầu mới sẽ được đưa vào hoạt động trong ba năm tới, với sự bổ sung nhiều nhất từ châu Á và ít nhất từ châu Âu.
“Chúng ta sẽ thấy châu Á và Trung Đông ngày càng trở thành những nhà cung cấp nhiên liệu cho thế giới”, Mukesh Sahdev, người đứng đầu bộ phận hạ nguồn của Rystad cho biết. Ông nói thêm rằng dòng chảy Đông - Tây của các sản phẩm lọc dầu “sẽ ngày càng đóng vai trò quan trọng hơn”.
Sự thay đổi “địa chấn” trong ngành lọc dầu toàn cầu đã diễn ra nhanh chóng trong thời kỳ đại dịch, khi các nhà máy cũ bị đóng cửa do lệnh phong tỏa toàn cầu làm giảm nhu cầu dầu mỏ. Kể từ đó, Trung Quốc đã xây dựng các nhà máy lọc dầu lớn hơn và tinh vi hơn để đáp ứng nhu cầu dầu ngày càng tăng của quốc gia, trong khi Mỹ và châu Âu tập trung vào việc chuyển đổi khỏi nhiên liệu hóa thạch.
Victor Shum, phó chủ tịch tư vấn năng lượng của S&P Global Commodity Insights có trụ sở tại Singapore, cho biết, mức tiêu thụ nhiên liệu như xăng và dầu diesel ở Mỹ và châu Âu sẽ tăng trưởng trước châu Á. Ông cho biết nhiều dự án lọc dầu mới ở châu Á cũng đã được xây dựng do nhu cầu hóa dầu ngày càng tăng của khu vực.
Chiến dịch quân sự đặc biệt và các biện pháp trừng phạt sau đó của các quốc gia phương Tây đối với nguồn cung cấp nhiên liệu của họ đã gây bất ngờ cho thị trường năng lượng toàn cầu, với những lo ngại về an ninh nhiên liệu hiện đang chiếm vị trí trung tâm đối với các quốc gia không có đủ năng lực lọc dầu. Trong bối cảnh này, bất kỳ sự cố ngừng hoạt động nào của nhà máy lọc dầu do công nhân đình công hoặc đóng cửa bất ngờ sẽ còn được cảm nhận sâu sắc hơn trên khắp các thị trường.
“Các chính phủ châu Âu và công dân của họ - những người đang phải đối mặt với các hóa đơn dịch vụ khổng lồ và lạm phát tăng vọt - hiện dành ưu tiên cho vài năm tới thay vì tương lai xa 2040-2050”, chuyên gia Lindell của công ty tư vấn công nghiệp FGE cho biết.
Phương Tây đang cảm thấy căng thẳng vì có ít nhà máy lọc dầu hơn. Theo dự báo của Wood Mackenzie Ltd., dự trữ dầu diesel của Tây Bắc Âu đang giảm dần và sẽ đạt mức thấp nhất vào đầu mùa xuân, khi Liên minh Châu Âu tìm cách cắt giảm nhập khẩu nhiên liệu của Nga bằng đường biển vào tháng Hai.
Trong khi đó, tình trạng thiếu dầu diesel và xăng ngày càng gia tăng ở Bờ Đông nước Mỹ đang thúc đẩy Tổng thống Joe Biden xem xét yêu cầu các công ty dầu mỏ dự trữ nhiều nhiên liệu hơn trong nước. Chuyên gia Sahdev của Rystad cho biết tình trạng khan hiếm xăng có thể sẽ trở nên tồi tệ hơn trong giai đoạn lái xe cao điểm vào mùa hè.
Theo John Auers, giám đốc điều hành của RBN Energy, Mỹ Latinh trở nên phụ thuộc nhiều hơn vào nhập khẩu khi một số nhà máy lọc dầu ở Caribe đóng cửa, và các cơ sở ở Venezuela và Mexico tiếp tục gặp phải tình trạng tạm ngừng hoạt động và công suất hoạt động thấp.
Mexico đang mua xăng từ Trung Quốc, nơi các nhà máy lọc dầu đang tận dụng hạn ngạch xuất khẩu cao hơn bằng cách vận hành nhiều hơn và xuất khẩu nhiều hơn.
Việc vận chuyển các sản phẩm dầu mỏ về phía tây qua những quãng đường dài hơn đang làm tăng mạnh chi phí vận chuyển và thúc đẩy doanh thu của tàu chở dầu. Theo dữ liệu của Vortexa Ltd., khối lượng nhiên liệu được vận chuyển bằng đường biển hiện cao hơn 3% so với mức trung bình trong 5 năm qua. Dẫn đầu là dầu diesel từ châu Á và Trung Đông đến châu Âu, và khối lượng có thể tăng lên khi châu Âu cấm nhập khẩu dầu Nga, Serena Huang, nhà phân tích hàng đầu về châu Á của Vortexa cho biết.
Chắc chắn, Mỹ vẫn là nhà xuất khẩu dầu diesel lớn và những nỗ lực tăng cường an ninh năng lượng có thể giúp giảm bớt tình trạng thiếu hụt, nhưng các nhà phân tích không thấy khoảng cách công suất sẽ sớm thu hẹp.
“Chúng ta sẽ thấy một chính sách năng lượng thực tế hơn trong tương lai, nhưng kế hoạch loại bỏ nhiên liệu hóa thạch vẫn còn đó,” nhà phân tích Lindell của FGE cho biết. “Hiện tại, trọng tâm của họ chỉ là ngắn hạn và trung hạn, thay vì dài hạn.”