Thực tế những năm gần đây cho thấy, các cơ quan nhà nước đang đối mặt với ngày càng nhiều vụ việc pháp lý phức tạp. Số lượng bản án hành chính phải thi hành tăng nhanh, riêng năm 2024 đạt gần 2.000 vụ, tăng gần 74% so với năm trước. Bên cạnh đó, nhiều địa phương đã phải nhờ các đoàn luật sư hỗ trợ trong khi không có lực lượng pháp lý chuyên trách đủ mạnh. Tình trạng này cho thấy sự cần thiết phải có một đội ngũ luật sư công - những người am hiểu pháp luật, có kỹ năng tố tụng và đại diện chính thức cho Nhà nước trong các vụ việc pháp lý.
Ngoài ra, trong các tranh chấp quốc tế, Việt Nam thường xuyên phải thuê luật sư nước ngoài với chi phí cao để bảo vệ lợi ích quốc gia. Điển hình như việc Bộ Tư pháp từng ký hợp đồng pháp lý với Công ty Hogal Lovells để xử lý một vụ kiện quốc tế, hay Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) phải thuê luật sư Hoa Kỳ nhằm giải quyết các vấn đề về chống bán phá giá. Việc thiếu nguồn nhân lực pháp lý có trình độ quốc tế trong khu vực công là một điểm yếu cần được khắc phục.
Hiện pháp luật Việt Nam chưa quy định về Luật sư công. Luật Luật sư năm 2012 không cho phép cán bộ, công chức, viên chức hành nghề luật sư, khiến việc hình thành mô hình này gặp nhiều rào cản. Trong khi đó, nhiều quốc gia đã xây dựng thành công hệ thống luật sư công. Tại Singapore, Luật sư công tham gia bảo vệ pháp lý cho người dân và chính quyền. Australia có hệ thống Public Defenders chuyên trách các vụ hình sự nghiêm trọng. Brasil thậm chí ghi nhận Luật sư công trong Hiến pháp, với mạng lưới hoạt động rộng khắp và độc lập.
Từ thực tiễn đó, ThS. Nguyễn Thị Thu Hoài đề xuất Việt Nam cần xây dựng mô hình Luật sư công trực thuộc Bộ Tư pháp, có chi nhánh tại các tỉnh, thành phố. Đồng thời, cần sửa đổi Luật Luật sư để bổ sung quy định về luật sư công, tạo hành lang pháp lý cho đội ngũ này được hành nghề và thực thi nhiệm vụ.
ThS. Nguyễn Thị Thu Hoài cho rằng, Luật sư công phải là người có trình độ từ thạc sĩ luật trở lên, hành nghề ít nhất 5 năm, có khả năng làm việc trong môi trường quốc tế và vượt qua kỳ thi tuyển chọn minh bạch.
Để hiện thực hóa mô hình này, việc sửa đổi Luật Luật sư cần được đưa vào chương trình xây dựng luật, pháp lệnh của Quốc hội nhiệm kỳ tới. Chính phủ cần chỉ đạo Bộ Tư pháp chủ trì xây dựng đề án chi tiết, đồng thời phối hợp với Liên đoàn Luật sư Việt Nam để xác lập bộ tiêu chuẩn đạo đức, quy tắc hành nghề và cơ chế phối hợp giữa luật sư công với các luật sư tư trong các vụ việc cần hợp tác.
Sự ra đời của chế định Luật sư công không chỉ bảo đảm quyền tiếp cận công lý bình đẳng cho mọi người dân, mà còn nâng cao năng lực quản lý pháp lý của Nhà nước, góp phần quan trọng vào công cuộc cải cách tư pháp và bảo vệ lợi ích quốc gia trong các tranh chấp quốc tế.
Với khoảng 20.000 luật sư đang hành nghề tại Việt Nam hiện nay, nền tảng nhân lực cho mô hình này đã sẵn sàng. Điều quan trọng là cần có khung pháp lý phù hợp, cơ chế tổ chức linh hoạt và tầm nhìn dài hạn để phát triển đội ngũ Luật sư công đủ năng lực, phẩm chất và trách nhiệm trong thời kỳ mới.
Nếu được triển khai đúng hướng, Luật sư công sẽ là một biểu tượng cho sự văn minh pháp lý, đồng thời là dấu mốc quan trọng nhân kỷ niệm 80 năm Ngày Truyền thống Luật sư Việt Nam (10/10/1945 - 10/10/2025), khẳng định quyết tâm xây dựng một Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa thực chất, hiệu quả và gần dân hơn bao giờ hết.
Sự hình thành chế định Luật sư công sẽ góp phần nâng cao hiệu quả bảo vệ pháp luật, tăng cường năng lực pháp lý quốc gia và bảo đảm quyền tiếp cận công lý bình đẳng cho người dân. Đây cũng là một bước tiến quan trọng trong hành trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa thực chất và hiệu quả hơn.