Điều đáng nói là số lượng lúa mì nhiễm cỏ kế đồng (CKĐ) sẽ không dừng lại ở mức 1,6 triệu tấn. Vì sao?
Hình ảnh cỏ kế đồng. Ảnh: Tài liệu Cục BVTV “Ngược dòng” tìm đường đi của 1,6 triệu tấn lúa mì nhiễm CKĐ
Theo Cục BVTV (Bộ NNPTNT), lô hàng lúa mì đầu tiên bị phát hiện nhiễm CKĐ vào ngày 8.5.2018 có xuất xứ từ Nga. Ngay lập tức, cơ quan BVTV đã làm việc với các đơn vị nhập khẩu (NK) cảnh báo về vấn đề này, nhưng số lượng lúa mì NK bị nhiễm CKĐ vẫn tiếp tục được NK vào Việt Nam từ các quốc gia khác như Mỹ, Canada…
Cục BVTV đã nhiều lần gửi thông báo cho Cơ quan BVTV các nước có hàng hóa bị nhiễm loài cỏ này; trực tiếp làm việc với cơ quan đại diện thương mại các nước tại Hà Nội, trực tiếp họp hoặc họp qua video trực tuyến với Cơ quan Kiểm dịch thực vật (KDTV) các nước yêu cầu xác định ngay nguyên nhân và có biện pháp khắc phục; họp, cung cấp thông tin và hướng dẫn các DN NK biết để chủ động lựa chọn nguồn hàng đảm bảo và ký hợp đồng ràng buộc trách nhiệm với đối tác XK... Thế nhưng, lúa mì từ các quốc gia này vẫn tiếp tục được NK vào VN.
Theo ông Lê Sơn Hà - Trưởng phòng KDTV (Cục BVTV), từ tháng 5.2018, mặc dù được Cục BVTV cảnh báo, nhưng số lượng lúa mì NK bị nhiễm CKĐ NK về ngày càng gia tăng, tính đến ngày 10.10.2018 đã lên đến trên 1,6 triệu tấn.
CKĐ có thực sự gây hại?
Theo TS Dương Minh Tú - Giám đốc Trung tâm Kiểm dịch thực vật (Cục BVTV), CKĐ có tên khoa học là Cirsium arvense, là loài cỏ xâm hại nguy hiểm, gây hại cho hơn 27 loại cây trồng, xâm hại các vườn, vùng trồng cỏ chăn nuôi tại 40 quốc gia. Khi cỏ này xuất hiện, chúng “tấn công” trực tiếp cây trồng và môi trường, gây tốn kém chi phí để phòng trừ, kiểm soát.
Mỗi cây CKĐ có khả năng sản sinh ra 5.000 hạt, dễ phát tán lây lan ra môi trường nhờ gió, côn trùng, động vật, dòng nước, máy móc nông nghiệp và các hoạt động khác của con người. Đặc biệt, rễ của loại cây này còn có thể nảy mầm tạo cây mới, nên việc cày xới gây đứt rễ là cực kỳ nguy hiểm, càng khiến loại cây này phát tán nhanh và mạnh hơn.
Khi loài cỏ này đã du nhập vào một quốc gia thì không thể diệt trừ triệt để dù phải chi một nguồn kinh phí rất tốn kém. Chỉ tính riêng tại Mỹ, hằng năm CKĐ đã gây thiệt hại mùa màng hàng trăm triệu USD, cộng thêm hàng chục triệu USD mua thuốc hóa học phòng trừ. Tuy nhiên, vẫn không thể diệt trừ triệt để vì chúng có bộ rễ ăn sâu xuống đất nên phun thuốc chỉ diệt trừ bộ phận trên mặt đất, mầm cỏ vẫn mọc lên từ rễ dưới đất và lại gây hại sau đó.
Cục trưởng Cục BVTV Hoàng Trung nhấn mạnh, nếu không kiểm soát chặt chẽ, CKĐ xâm nhập vào Việt Nam trước hết là ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp và môi trường. Sau đó, nguy cơ một loạt thị trường các nước NK nông sản Việt Nam sẽ lần lượt “đóng sập cửa” hoặc kiểm soát gắt gao hơn bởi hiện nay CKĐ đã được đưa vào danh mục thực vật nguy hại, bị cấm ở nhiều quốc gia.
Thế nhưng, một số DN lại cho rằng, việc NK lúa mì từ nước ngoài vào Việt Nam đã diễn ra từ hàng chục năm nay, nhưng đến thời điểm này CKĐ vẫn chưa có ở Việt Nam. Vì vậy, có khả năng CKĐ không phù hợp để sống và phát triển ở nước ta.
Ông Vương Gia Tuệ - Giám đốc Nhà máy Bột mì Thiết Lập - cho rằng: Theo các tài liệu mà các nước đã công bố thì loài CKĐ này chỉ mọc được ở các nước có vĩ độ từ 30 trở lên, cụ thể là tại khu vực ôn đới, ít ngập nước còn tại khu vực cận xích đạo và nhiệt đới như Việt Nam thì không thể sống được.
Xử lý thế nào với 1,6 triệu tấn lúa mì nhiễm CKĐ gây hại?
Theo ông Lê Sơn Hà - Trưởng phòng KDTV (Cục BVTV), nếu các quốc gia XK không có biện pháp khắc phục theo yêu cầu của phía Việt Nam, để bảo vệ sản xuất nông nghiệp cũng như tuân thủ các quy định trong nước và thông lệ quốc tế về KDTV, Việt Nam có quyền áp dụng các biện pháp cao hơn, buộc tái xuất các lô hàng vi phạm và cao nhất là có thể tạm ngừng hoặc cấm NK mặt hàng này.
PGS-TS Nguyễn Kim Vân - chuyên gia BVTV khẳng định: Đây là vấn đề lợi ích quốc gia lâu dài, ảnh hưởng đến sự sống còn của ngành NN và kim ngạch XK của Việt Nam, không đơn thuần là lợi ích trước mắt của một số DN, vì vậy không có chuyện đối tượng thuộc danh mục KDTV rồi còn đưa vào nghiên cứu. Hiện nay, vấn đề cỏ dại là vấn đề quan trọng, việc phòng chống vô cùng tốn kém. Do đó, phải thực hiện tái xuất không chỉ đối với lúa mì mà cần phải kiểm soát chặt trên các loại nông sản nói chung bị nhiễm CKĐ.
TS Nguyễn Văn Liêm - Viện trưởng Viện BVTV - cũng nhấn mạnh: Các nước trên thế giới rất quan ngại đến các sinh vật ngoại lai. Chúng ta đang cân nhắc về thiệt hại vài triệu USD hay vài tỉ USD. DN chỉ thiệt hại trước mắt, nhưng ở góc độ nhà khoa học, thì nó ảnh hưởng đến 50 triệu nông dân, và nguy cơ cánh cửa XK nông sản bị “đóng sập” là rất lớn. Việt Nam chưa nhiễm loại cỏ này là việc cực kỳ may mắn. Do đó, việc tái xuất, ngăn chặn không cho vào Việt Nam là việc phải làm.
Trao đổi với PV Báo Lao Động, ông Lê Sơn Hà khẳng định: Bộ NNPTNT không cấm NK lúa mì từ bất cứ quốc gia nào. Nhưng các lô hàng nhiễm khuẩn cần được giám sát chặt chẽ để không phát tán ra môi trường. Trong thời gian không bị cấm, các DN vẫn tiếp tục NK lúa mì về, điều này đồng nghĩa với số lượng lúa mì nhiễm CKĐ vào Việt Nam có nguy cơ vẫn tiếp tục gia tăng.
Còn theo Cục trưởng Hoàng Trung, đã là quy định của pháp luật thì phải thực hiện. Trước mắt cần có những biện pháp tháo gỡ, nếu tình hình không được cải thiện Cục sẽ phải báo cáo Bộ NNPTNT ngừng NK. Tuy nhiên, trước kiến nghị của các DN đề nghị lùi thời hạn tái xuất lại 6 tháng, các nước cũng muốn lùi thời hạn để hai bên đàm phán, tìm giải pháp tháo gỡ, nên sẽ tạm thời chưa áp dụng hình thức tái xuất từ 1.11.2011.
“Với 3 thị trường NK lúa mì lớn của Việt Nam là Mỹ, Nga và Canada, Cục sẽ đàm phán, bàn giải pháp để có thể đạt được phương án giải quyết mà được cả ba bên đều chấp nhận. Nếu không đạt được thỏa thuận, Cục sẽ báo cáo Bộ NNPTNT để đưa ra những quyết định cuối cùng về tái xuất hay tạm ngừng NK. Các DN cần chia sẻ và chuẩn bị kế hoạch việc tái xuất hoặc tạm ngừng. Nếu áp dụng hình thức tái xuất, Cục sẽ thông báo trước cho DN ít nhất trước 1 tháng” - ông Hoàng Trung khẳng định.
Cục Bảo vệ thực vật (BVTV) yêu cầu tái xuất 1,6 triệu tấn lúa mì chứa CKĐ có sai quy định?
Tại cuộc họp của Tổ công tác Chính phủ về đôn đốc cắt giảm điều kiện kinh doanh, thủ tục hành chính kiểm tra chuyên ngành ngày 17.10, bà Lý Thị Chi - Chủ tịch Hội Lương thực thực phẩm TPHCM - phản ánh, DN sản xuất lương thực, thực phẩm “đang lao đao vì một văn bản của Cục BVTV”. Bà đề nghị, Bộ NNPTNT tạm dừng thời gian thực hiện quy định của Cục BVTV việc tái xuất các lô hàng lúa mì NK kiểm dịch thực vật nhiễm CKĐ.
Lắng nghe phản ánh của bà Lý Thị Chi, Bộ trưởng - Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ Mai Tiến Dũng nêu ý kiến, việc lãnh đạo Cục BVTV ban hành văn bản thuộc lĩnh vực quản lý nhà nước là sai quy định pháp luật.
“Không thể lãnh đạo thuộc thẩm quyền Cục, Chi cục ban hành văn bản pháp luật. Về pháp lý thì việc ban hành này không đúng thẩm quyền. Bộ trưởng Mai Tiến Dũng nhấn mạnh, Văn phòng Chính phủ sẽ có văn bản báo cáo, đề nghị Thủ tướng chỉ đạo Bộ NNPTNT thu hồi văn bản sai phạm trên. L.V