Theo TS.Nguyễn Xuân Trường: TN xảy ra ở tất cả các quốc gia không phân biệt chế độ chính trị, trình độ phát triển kinh tế giàu hay nghèo. TN luôn song hành cùng quyền lực, nhiều người coi TN là “bóng tối vươn theo quyền lực”, là “khuyết tật bẩm sinh” của quyền lực. Chừng nào các hình thức quyền lực chính trị còn bị tha hoá, quyền lực Nhà nước còn bị lợi dụng, quyền lực không được kiểm soát thì nguy cơ xảy ra TN hiện hữu. Nhận thức như vậy để chúng ta ý thức rõ ràng nguy cơ tiềm tàng của nó khi thực hành quyền lực trong tiến trình phát triển của xã hội, theo đó để có các giải pháp ngăn chặn và từng bước đẩy lùi tệ nạn này.
TS.Nguyễn Xuân Trường
Nhìn tổng thể, trong thời gian qua, nhất là nhiệm kỳ Đại hội XII của Đảng, công tác phòng chống TN đã có một bước tiến mạnh, đột phá, đạt nhiều kết quả rất quan trọng, toàn diện, rõ rệt, là dấu ấn nổi bật, được cán bộ, đảng viên và nhân dân đồng tình, hưởng ứng, đánh giá cao (93% tin tưởng vào sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng trong công tác đấu tranh phòng chống TN), cộng đồng quốc tế ghi nhận (chỉ số cảm nhận TN tăng gần 30 bậc trong bảng xếp hạng toàn cầu; Xếp hạng môi trường kinh doanh tăng 21 bậc), để lại dấu ấn tốt, lan tỏa mạnh mẽ trong toàn xã hội và thực sự “đã trở thành phong trào, xu thế”, góp phần quan trọng vào công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, giữ vững ổn định chính trị và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. TN từng bước được kiềm chế, ngăn chặn, có chiều hướng thuyên giảm.
Trong công tác phòng chống TN, một số giải pháp đạt kết quả rõ nét là: Thứ nhất, công tác điều tra, truy tố, xét xử các vụ án, xử lý các vụ việc TN được chỉ đạo quyết liệt, rõ đến đâu xử lý đến đó, không có vùng cấm, không có ngoại lệ, bất kể người đó là ai; Nhiều vụ việc, vụ án TN, sai phạm kinh tế đặc biệt nghiêm trọng, phức tạp đã được xử lý dứt điểm, nghiêm khắc, đúng pháp luật, có tác dụng giáo dục, cảnh tỉnh, cảnh báo, răn đe, phòng ngừa (trong nhiệm kỳ Đại hội XII, đã khởi tố, điều tra 1.202vụ/2.649 bị can, truy tố 1.141 vụ/2.731 bị can, xét xử sơ thẩm 1.100 vụ/2.663 bị cáo về tội TN); Tình trạng “trên nóng, dưới lạnh” trong phát hiện, xử lý TN đang từng bước được khắc phục; Thu hồi tài sản TN có chuyển biến tích cực (giai đoạn trước năm 2013 đạt dưới 10%; Giai đoạn 2013 - 2020 đạt tỷ lệ 32,04%, nếu tính cả tài sản tạm giữ, kê biên, phong tỏa và thu hồi, đạt 57,39%).
Thứ hai, công tác kiểm tra, giám sát, thanh tra, kiểm toán được tăng cường, với tinh thần quyết tâm cao, kiên quyết bảo vệ cái đúng, không khoan nhượng với những hành vi vi phạm kỷ luật Đảng, vi phạm pháp luật, “trị bệnh cứu người”, “kỷ luật một vài người để cứu muôn người”... kịp thời phát hiện, xử lý nghiêm minh nhiều sai phạm, siết chặt kỷ luật, kỷ cương trong Đảng và bộ máy Nhà nước, góp phần đắc lực nâng cao hiệu quả công tác phòng chống TN (trong nhiệm kỳ Đại hội XII, có 87.210 đảng viên bị xử lý kỷ luật, trong đó có 49.400 đảng viên bị xử lý kỷ luật do liên quan đến suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống; 3.260 cán bộ, đảng viên bị kỷ luật do TN, trong đó có hơn 110 cán bộ diện Trung ương quản lý, hơn 30 sỹ quan cấp tướng trong lực lượng vũ trang).
Thứ ba, công tác xây dựng, hoàn thiện thể chế về quản lý kinh tế - xã hội, phòng chống TN, xây dựng Đảng và hệ thống chính trị được đẩy mạnh, cơ bản đồng bộ, thống nhất, công khai, minh bạch, khả thi, tạo hành lang pháp lý ngày càng hoàn thiện, từng bước hình thành cơ chế phòng ngừa chặt chẽ để “không thể TN” (đã ban hành hơn 140 Nghị quyết, Chỉ thị, kết luận, quy định, quy chế… để lãnh đạo, chỉ đạo toàn diện, đồng bộ các mặt công tác xây dựng Đảng và phòng chống TN; Sửa đổi, bổ sung hơn 100 luật, pháp lệnh về quản lý kinh tế xã hội và phòng chống TN).
Thứ tư, công tác thông tin, tuyên truyền, giáo dục về phòng chống TN có nhiều đổi mới, vai trò tích cực của các cơ quan truyền thông, báo chí ngày càng được phát huy (theo thống kê của gần 40 tờ báo, trong nhiệm kỳ Đại hội XII, đã có 36.966 tin, bài về phòng chống TN), vừa tăng cường thông tin, phản ánh kịp thời, trung thực, khách quan, chính xác kết quả phòng chống TN, vừa tích cực đấu tranh phản bác luận điệu xuyên tạc của các thế lực thù địch, góp phần tạo sự đồng thuận trong xã hội, cổ vũ, động viên, khích lệ nhân dân tích cực tham gia đấu tranh phòng chống TN.
Thứ năm, Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng chống TN có nhiều đổi mới về nội dung và phương thức hoạt động, vừa tập trung chỉ đạo, tham mưu Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư nhiều chủ trương lãnh đạo, chỉ đạo công tác phòng chống TN trên phạm vi cả nước, vừa chỉ đạo quyết liệt các cơ quan chức năng trong giải quyết các vụ án, vụ việc nghiêm trọng, phức tạp, dư luận xã hội quan tâm, lựa chọn khâu yếu, việc khó để tập trung lãnh đạo, chỉ đạo khắc phục, đề ra nhiều chủ trương chỉ đạo mới, quyết liệt, triệt để, giải quyết được nhiều điểm nghẽn, tăng cường kiểm tra, giám sát, đôn đốc công tác phòng chống TN (từ khi tổ chức lại đến nay, tháng 6/2021, Ban Chỉ đạo theo dõi, chỉ đạo 152 vụ án, 111 vụ việc, trong đó đã kết thúc theo dõi, chỉ đạo 99 vụ án, 76 vụ việc). Điển hình như: Các vụ án liên quan đến Phan Văn Anh Vũ (Vũ “nhôm”) và đồng phạm; Các vụ án liên quan đến Đinh Ngọc Hệ (“Út trọc”) và đồng phạm; Các vụ án xảy ra tại PVC và PVN; Vụ án Mobifone mua 95% cổ phần AVG; Vụ án xảy ra tại Tổng Công ty Nông nghiệp Sài Gòn...).
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, cần nhìn nhận một thực tế là, trong thời gian qua, kết quả phát hiện, xử lý TN trong chừng mực nào đó chưa phản ánh đúng thực trạng tình hình TN, nhất là ở địa phương, cơ sở; TN trên một số lĩnh vực, địa bàn vẫn còn diễn biến phức tạp, nghiêm trọng, biểu hiện ngày càng tinh vi; Các hành vi nhũng nhiễu, tiêu cực, gây phiền hà cho người dân, doanh nghiệp còn phổ biến, gây bức xúc trong xã hội. TN vẫn là một trong những nguy cơ đe dọa sự tồn vong của Đảng và chế độ ta. Một số giải pháp phòng chống TN hiệu quả còn thấp, cần tiếp tục cải thiện như: Công tác tự kiểm tra, phát hiện TN trong nội bộ vẫn là khâu yếu; Công tác quản lý cán bộ, đảng viên để phòng chống TN vẫn còn hạn chế; Cơ chế kiểm soát quyền lực đối với tổ chức và người có chức vụ, quyền hạn chưa đủ mạnh; Hiệu lực, hiệu quả hoạt động giám sát của cơ quan dân cử, đại biểu dân cử, của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội các cấp và nhân dân trong phòng chống TN chưa cao; Việc thực hiện một số giải pháp phòng ngừa TN còn mang tính hình thức, chưa hiệu quả (như kiểm soát xung đột lợi ích; Kiểm soát tài sản thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn; Xử lý trách nhiệm của người đứng đầu…).
Xác định công tác phòng chống TN là một nhiệm vụ vô cùng quan trọng, Đảng ta đã thể hiện quan điểm toàn diện và nhất quán về phòng chống TN trong tình hình mới vào Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng. Theo ông, những điểm mới căn bản trong Nghị quyết lần này là gì? Đâu là nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm mà ông cho là ý nghĩa và quyết định thắng lợi của Đảng và Nhà nước trong cuộc chiến cam go này?
Kế thừa, phát huy những kết quả, kinh nghiệm đã đạt được trong nhiệm kỳ Đại hội XII, Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng lần này đã thể hiện tổng thể, có hệ thống, toàn diện nhưng rất khái quát về mục tiêu, quan điểm và những giải pháp chủ yếu phòng chống TN trong giai đoạn hiện nay, trong đó có một số điểm mới, cụ thể:
Một là, xác định rõ cuộc đấu phòng chống TN đòi hỏi phải kiên trì, liên tục với quyết tâm chính trị cao hơn, hành động mạnh mẽ, triệt để hơn, hiệu quả hơn, trước hết là sự gương mẫu, quyết liệt, nói đi đôi với làm của người đứng đầu cấp ủy, chính quyền, cơ quan, tổ chức, đơn vị; Là một nhiệm vụ đặc biệt quan trọng trong công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, xây dựng, củng cố hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc.
Hai là, khẳng định rõ không có vùng cấm, không có ngoại lệ, thực hiện đồng bộ các biện pháp chính trị, tư tưởng, tổ chức, hành chính, kinh tế, hình sự trong phòng chống TN. Quá trình phát hiện, xử lý TN, phải xem xét, đánh giá khách quan, biện chứng, thận trọng, làm rõ động cơ, mục đích sai phạm để phân biệt hành vi của những người dám nghĩ, dám làm, có động cơ trong sáng vì sự nghiệp đổi mới đất nước với hành vi của những người có động cơ tư lợi cá nhân để xử lý phù hợp, động viên, khuyến khích, bảo vệ những người dám nghĩ, dám làm, mạnh dạn đi đầu, đổi mới, sáng tạo vì sự nghiệp chung của đất nước.
Ba là, coi trọng giáo dục liêm chính, kiên trì giáo dục, rèn luyện đức tính liêm khiết, xây dựng văn hóa tiết kiệm, không TN, trước hết trong cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức. Đó là ý thức tự giác chấp hành các quy định về phòng chống TN; Phê phán, lên án, tích cực đấu tranh chống TN, tiêu cực; Trọng liêm sỉ, danh dự, biết xấu hổ khi bản thân và người thân TN.
Bốn là, đẩy mạnh kiểm soát quyền lực để phòng chống TN; Kịp thời xử lý, điều chuyển, thay thế cán bộ lãnh đạo, quản lý khi có biểu hiện tiêu cực, TN, uy tín thấp; Xử lý nghiêm những cán bộ nhũng nhiễu, vòi vĩnh, gây phiền hà cho người dân, doanh nghiệp.
Năm là, từng bước mở rộng phạm vi phòng chống TN ra khu vực ngoài Nhà nước để ngăn chặn sự cấu kết giữa cán bộ, công chức, viên chức Nhà nước thoái hóa, biết chất với đối tượng hoạt động ở khu vực ngoài Nhà nước.
Đảng ta xác định, để công tác phòng chống TN đạt hiệu quả, cần tiến hành đồng bộ, tổng thể các nhiệm vụ, giải pháp, kết hợp chặt chẽ giữa tích cực phòng ngừa với chủ động phát hiện, xử lý TN. Chúng tôi cho rằng, nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm có ý nghĩa và quyết định thắng lợi của Đảng và Nhà nước trong cuộc chiến phòng chống TN hiện nay là:
Thứ nhất, tiếp tục tập trung phát hiện, xử lý nghiêm minh, kịp thời các hành vi TN thông qua công tác kiểm tra, giám sát, thanh tra, kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án. Trong đó chú trọng xử lý cả các vụ việc tiêu cực trong cán bộ, đảng viên có tính chất phức tạp, nổi cộm, dư luận xã hội quan tâm.
Thứ hai, phải đẩy mạnh giáo dục liêm chính, hình thành văn hóa nêu gương, “nói đi đôi với làm” trong cán bộ lãnh đạo, nhất là người đứng đầu; Văn hóa “trọng liêm sỉ, danh dự” trong cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức và văn hóa “căm ghét tham nhũng” trong đại bộ phận quần chúng nhân dân.
Thứ ba, phải tiếp tục nghiên cứu xây dựng và thực thi có hiệu quả cơ chế kiểm soát quyền lực của người có chức vụ, quyền hạn để phòng chống TN; Chú trọng kiểm soát quyền lực, phát hiện, xử lý nghiêm minh các hành vi tiêu cực, TN ngay trong các cơ quan có chức năng chống TN.
Từ những nhận định và đánh giá đó có thể thấy: Đảng, Nhà nước ta đã rất quyết liệt và sẽ kiên quyết diệt trừ tận gốc vấn nạn này. Để những nội dung quan trọng trên của Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng đi vào cuộc sống, chúng ta phải làm gì, thưa ông?
Chúng ta có nhiều việc cần làm, trong đó, theo tôi, cần tập trung vào 02 đề sau:
Một là, các cấp ủy, tổ chức đảng, chính quyền các cấp, nhất là người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị phải nghiêm túc tổ chức quán triệt, triển khai thực hiện các quy định của Đảng, Nhà nước về phòng chống TN bằng những chương trình hành động, kế hoạch thực hiện rất cụ thể, phù hợp với chức năng, nhiệm vụ được giao.
Cán bộ, đảng viên phải gương mẫu trong thực hiện chủ trương, quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước về phòng chống TN. Quyết tâm và thực hiện có hiệu quả việc “lấy kết quả thực hiện nhiệm vụ phòng chống TN của mỗi cán bộ, đảng viên là tiêu chí quan trọng hàng đầu để đánh giá phẩm chất, năng lực, mức độ hoàn thành nhiệm vụ cũng như việc xem xét để quy hoạch, bồi dưỡng, đề bạt vào những vị trí cao hơn đối với người đứng đầu và mỗi cán bộ, đảng viên. Đây chính là điều kiện ràng buộc và sự hình thành động lực tự thân bên trong để mỗi cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu tự giác, nghiêm túc đấu tranh phòng chống TN.
Hai là, thường xuyên kiểm tra, giám sát, thanh tra việc thực hiện các chủ trương, giải pháp của Đảng, Nhà nước về phòng chống TN để kịp thời đánh giá, biểu dương, khen thưởng các cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân làm tốt, có thành tích cũng như xử lý nghiêm minh các sai phạm nếu có.
Trân trọng cám ơn TS về cuộc trao đổi!