Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng, hoạt động xuất nhập khẩu đóng vai trò huyết mạch đối với sự phát triển của mọi quốc gia. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích to lớn, hoạt động này cũng tiềm ẩn nguy cơ hàng giả, hàng nhái xâm nhập, gây ra những hệ lụy nghiêm trọng cho nền kinh tế, uy tín quốc gia và trực tiếp ảnh hưởng đến quyền lợi, sức khỏe của người tiêu dùng.
Việc thiết lập một "lưới lọc" hiệu quả trong hoạt động xuất nhập khẩu để ngăn chặn vấn nạn này trở thành một yêu cầu cấp thiết, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng, doanh nghiệp và cộng đồng.
Thực trạng đáng báo động của hàng giả, hàng nhái trong hoạt động xuất nhập khẩu
Trong báo cáo 5 tháng đầu năm 2025 vừa được Ban Chỉ đạo 389 quốc gia công bố, cả nước có hơn 34.000 vụ vi phạm liên quan đến buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả bị lực lượng chức năng phát hiện, xử lý. Trong đó, có hơn 8.200 vụ buôn bán, vận chuyển hàng cấm, hàng lậu; hơn 25.100 vụ gian lận thương mại. Đáng báo động, có tới 1.100 vụ liên quan đến hàng giả, vi phạm sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực thuốc y tế, thực phẩm chức năng, sữa...
Một số vụ việc điển hình như: Ngày 13/5/2025, Đội Kiểm soát chống buôn lậu số 3 - Chi cục Điều tra chống buôn lậu phối hợp cùng với Hải quan cửa khẩu cảng Sài Gòn khu vực 1 thuộc Chi cục Hải quan khu vực II kiểm tra thực tế lô hàng được đăng ký bởi Công ty TNHH K.T.Đ.
Theo khai báo, hàng hoá là giày dành cho nam, quần áo thun, túi xách cầm tay, chất liệu da công nghiệp, không nhãn hiệu. Trị giá hàng hóa là 24.638,4 USD, tổng trọng lượng là 10.920kg. Tuy nhiên, tại thời điểm kiểm tra doanh nghiệp không xuất trình được văn bản, hóa đơn, chứng từ liên quan đến sở hữu trí tuệ cũng như nguồn gốc hàng hóa. Lô hàng này được xác định là lô hàng giả nhãn hiệu, vi phạm xuất xứ trị giá hơn 17 tỷ đồng.
Hay ngày 19/5, qua kiểm tra thực tế, lực lượng Hải quan cửa khẩu Quốc tế Hữu Nghị phát hiện hai lô hàng của Công ty TNHH Điện tử STREAMAX và Công ty TNHH YNT VINA (Bắc Ninh) chứa 582 chiếc điện thoại, 48 máy tính bảng và nhiều linh kiện điện tử mang các nhãn hiệu nổi tiếng như iPhone, Vivo, Oppo, IQOO Z9... Tổng trị giá lô hàng vi phạm lên tới hơn 2 tỷ đồng.
Hàng giả, hàng nhái - những tác động tiêu cực trên nhiều khía cạnh
Vấn nạn hàng giả, hàng nhái không còn là câu chuyện riêng của một quốc gia hay một khu vực nào. Trong dòng chảy thương mại toàn cầu, hàng giả, hàng nhái ngày càng tinh vi về phương thức sản xuất, đóng gói và phân phối, len lỏi qua các kênh xuất nhập khẩu, gây ra những tác động tiêu cực trên nhiều khía cạnh.
Đầu tiên, có thể kể đến là thiệt hại kinh tế: Hàng giả, hàng nhái làm suy yếu các ngành sản xuất chân chính, gây thất thu thuế cho nhà nước, giảm sức cạnh tranh của hàng hóa nội địa và làm xói mòn niềm tin của nhà đầu tư. Các doanh nghiệp bị xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ phải chịu tổn thất về doanh thu, uy tín thương hiệu và chi phí pháp lý.
Hàng giả, hàng nhái gây ảnh hưởng đến sức khỏe và an toàn người tiêu dùng, đặc biệt đối với các mặt hàng như dược phẩm, thực phẩm chức năng, mỹ phẩm, đồ dùng trẻ em, hàng giả, hàng nhái có thể chứa các thành phần độc hại, gây nguy hiểm trực tiếp đến sức khỏe và tính mạng người tiêu dùng.
Suy giảm uy tín quốc gia: Một quốc gia bị coi là "thiên đường" của hàng giả, hàng nhái sẽ phải gánh chịu những hậu quả tiêu cực về hình ảnh trên trường quốc tế, làm giảm lòng tin của đối tác thương mại và ảnh hưởng đến khả năng thu hút đầu tư.
Gây mất ổn định xã hội: Vấn nạn hàng giả, hàng nhái có thể dẫn đến tình trạng cạnh tranh không lành mạnh, gây bức xúc trong dư luận xã hội và làm suy giảm niềm tin vào hệ thống pháp luật.
Tạo điều kiện cho tội phạm có tổ chức: Hoạt động sản xuất và buôn bán hàng giả, hàng nhái thường liên quan đến các đường dây tội phạm xuyên quốc gia, gây phức tạp cho công tác điều tra và phòng chống.
Triển khai biện pháp đồng bộ để tăng cường ngăn chặn hàng giả, hàng nhái qua hoạt động xuất nhập khẩu
Để xây dựng một "lưới lọc" vững chắc và hiệu quả, cần triển khai đồng bộ nhiều biện pháp trên các lĩnh vực khác nhau:
Hoàn thiện khung pháp lý và cơ chế thực thi: Rà soát, sửa đổi và bổ sung các quy định pháp luật liên quan đến sở hữu trí tuệ, hải quan, quản lý chất lượng sản phẩm, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và thương mại quốc tế. Đảm bảo tính đồng bộ, rõ ràng và khả thi trong thực tiễn.
Nâng cao chế tài xử phạt đối với các hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng nhái, đặc biệt là các hành vi liên quan đến hoạt động xuất nhập khẩu. Mức phạt cần đủ sức răn đe và tương xứng với mức độ vi phạm.
Lực lượng Hải quan tiến hành kiểm tra hàng hóa. (Ảnh: Cục Hải quan)
Tăng cường cơ chế phối hợp giữa các cơ quan chức năng: Hải quan, quản lý thị trường, công an, bộ đội biên phòng, các bộ ngành liên quan cần có sự phối hợp chặt chẽ trong công tác trao đổi thông tin, kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm.
Xây dựng cơ chế hợp tác quốc tế hiệu quả: Tăng cường hợp tác với các quốc gia, tổ chức quốc tế trong việc chia sẻ thông tin, kinh nghiệm, phối hợp điều tra và đấu tranh chống hàng giả, hàng nhái xuyên quốc gia. Ký kết và thực hiện các hiệp định tương trợ tư pháp về hình sự trong lĩnh vực này.
Nâng cao năng lực kiểm tra, kiểm soát của lực lượng chức năng: Đầu tư trang thiết bị hiện đại: Trang bị các thiết bị kiểm tra, giám định tiên tiến để phát hiện hàng giả, hàng nhái một cách nhanh chóng và chính xác tại các cửa khẩu, cảng biển, sân bay và các khu vực biên giới.
Đào tạo và nâng cao trình độ chuyên môn cho cán bộ: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về nhận diện hàng thật - hàng giả, quy trình kiểm tra hải quan, pháp luật sở hữu trí tuệ và các phương thức gian lận thương mại mới.
Ứng dụng công nghệ thông tin: Xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu về hàng hóa xuất nhập khẩu, thông tin doanh nghiệp, lịch sử vi phạm để hỗ trợ công tác quản lý rủi ro và phát hiện các dấu hiệu bất thường. Áp dụng các giải pháp công nghệ như blockchain, AI để truy xuất nguồn gốc sản phẩm và tăng cường tính minh bạch.
Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra đột xuất: Thực hiện các cuộc thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất đối với các doanh nghiệp có hoạt động xuất nhập khẩu, đặc biệt là các doanh nghiệp có dấu hiệu nghi vấn liên quan đến hàng giả, hàng nhái.
Nâng cao vai trò và trách nhiệm của doanh nghiệp: Nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và chống hàng giả, hàng nhái. Xây dựng văn hóa doanh nghiệp tôn trọng pháp luật và cạnh tranh lành mạnh.
Đầu tư vào công nghệ và giải pháp chống giả mạo: Áp dụng các biện pháp kỹ thuật như tem chống giả, mã QR, công nghệ blockchain để bảo vệ sản phẩm của mình và giúp người tiêu dùng dễ dàng nhận diện hàng thật.
Chủ động phối hợp với các cơ quan chức năng: Cung cấp thông tin, báo cáo về các trường hợp nghi ngờ hàng giả, hàng nhái và hợp tác trong quá trình điều tra, xử lý.
Khuyến khích người tiêu dùng tích cực tham gia vào việc phát hiện và tố giác các hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng nhái. Xây dựng cơ chế bảo vệ người tố giác hiệu quả. Tăng cường vai trò của các tổ chức xã hội, hiệp hội ngành nghề trong việc giám sát hoạt động kinh doanh và phản ánh các vấn đề liên quan đến hàng giả, hàng nhái.
Giáo dục doanh nghiệp và người tiêu dùng về quyền sở hữu trí tuệ và các biện pháp phòng chống hàng giả, hàng nhái. Kêu gọi tinh thần trách nhiệm của cộng đồng trong việc không tiếp tay cho hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng nhái.
Tạm kết
Ngăn chặn hàng giả, hàng nhái qua hoạt động xuất nhập khẩu là một nhiệm vụ phức tạp và lâu dài, đòi hỏi sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, các cơ quan chức năng, doanh nghiệp và toàn thể cộng đồng. Việc xây dựng một "lưới lọc" hiệu quả tại khâu xuất nhập khẩu không chỉ bảo vệ nền kinh tế và uy tín quốc gia mà còn đảm bảo quyền lợi và sức khỏe của người tiêu dùng.
"Lưới lọc" xuất nhập khẩu vững chắc chính là "lá chắn" quan trọng để bảo vệ tương lai của nền kinh tế và sự an toàn của người dân Việt Nam.