1. Một số dấu ấn đổi mới trong công tác quản lý nhà nước gắn với chuyển đổi số trong lĩnh vực đăng ký biện pháp bảo đảm
Thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn được Bộ trưởng Bộ Tư pháp giao, trong giai đoạn mới với những yêu cầu cải cách mới hiện nay, Cục Đăng ký quốc gia giao dịch bảo đảm (Cục Đăng ký) luôn nhận thức đầy đủ bối cảnh, đánh giá đúng thuận lợi, nhận thấy rõ những khó khăn để có một tầm nhìn tổng thể và lộ trình phù hợp, khả thi, hiệu quả trong điều kiện thực tế công tác quản lý nhà nước về đăng ký biện pháp bảo đảm góp phần tích cực vào quá trình chuyển đổi số của Bộ, ngành Tư pháp; xây dựng Chính phủ số, trong đó có tiến tới Chính phủ số ngành Tư pháp đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030.
1.1. Thể chế về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ, đăng ký biện pháp bảo đảm ngày một hoàn thiện, đóng góp tích cực vào quá trình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước
Kể từ khi Cục Đăng ký quốc gia giao dịch bảo đảm được thành lập, thể chế, khung khổ pháp luật về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ và đăng ký biện pháp bảo đảm không ngừng được hoàn thiện, đáp ứng tốt hơn yêu cầu của thực tiễn đời sống kinh tế - xã hội ở nước ta. Là đơn vị tham mưu cho Bộ trưởng trong việc xây dựng, hoàn thiện thể chế về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ và đăng ký biện pháp bảo đảm, Cục Đăng ký đã tham mưu, trình cấp có thẩm quyền ban hành 40 văn bản pháp luật gồm 07 Nghị định, 02 Chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ, 15 Thông tư liên tịch, 16 Thông tư của Bộ trưởng Bộ Tư pháp, trong đó, mới nhất là Nghị định số 21/2021/NĐ-CP ngày 19/3/2021 của Chính phủ quy định thi hành Bộ luật Dân sự về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ, Nghị định số 99/2022/NĐ-CP ngày 30/11/2022 của Chính phủ về đăng ký biện pháp bảo đảm đã có cơ chế pháp lý đầy đủ hơn về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ và đăng ký biện pháp bảo đảm trong bối cảnh mới về phát triển nền kinh tế có độ mở cao, của chuyển đổi số, công nghệ số, kinh tế số. Cục Đăng ký đã phối hợp với các cơ quan, đơn vị liên quan cung cấp ý kiến pháp lý để xây dựng nhiều văn bản quy phạm pháp luật có nội dung liên quan đến lĩnh vực bảo đảm thực hiện nghĩa vụ và đăng ký biện pháp bảo đảm, trong đó có các dự án luật có ảnh hưởng lớn tới sự phát triển của thị trường, của các công cụ điều tiết vĩ mô như: Luật Chứng khoán, Luật Đất đai, Luật Nhà ở, Luật Kinh doanh bất động sản, Luật Công chứng, Luật Đấu giá, Luật Các tổ chức tín dụng…
Cho đến nay, khung khổ thể chế về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ và đăng ký biện pháp bảo đảm đã góp phần tạo cơ sở pháp lý đầy đủ hơn cho các tổ chức, cá nhân trong xác lập, thực hiện biện pháp bảo đảm và xử lý tài sản bảo đảm, góp phần tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, đáp ứng yêu cầu cải cách thủ tục hành chính, cải cách, đơn giản hóa về hồ sơ, thủ tục đăng ký biện pháp bảo đảm đối với tất cả các loại tài sản (bao gồm quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất, tàu bay, tàu biển và các loại tài sản là động sản khác); từ đó tạo điều kiện ngày càng thuận lợi hơn cho người dân, doanh nghiệp trong tiếp cận các nguồn vốn, trong khai thác tối đa giá trị kinh tế của tài sản, giảm thiểu rủi ro pháp lý, giảm chi phí và đáp ứng kịp thời nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội, hội nhập của đất nước.
1.2. Tổ chức thi hành và quản lý hiệu quả hoạt động đăng ký biện pháp bảo đảm
Cục Đăng ký trực tiếp chỉ đạo, quản lý về tổ chức và hoạt động đối với các Trung tâm đăng ký giao dịch, tài sản thuộc Cục Đăng ký (Trung tâm đăng ký). Hiện nay, Trung tâm đăng ký hoạt động theo cơ chế tự chủ về chi thường xuyên và chi đầu tư. Các Trung tâm đăng ký đã được bố trí đầy đủ hơn về cơ sở vật chất như trụ sở làm việc, trang thiết bị máy móc và con người. Hệ thống đăng ký trực tuyến về biện pháp bảo đảm bằng động sản (Hệ thống đăng ký trực tuyến) không ngừng được đầu tư, nâng cấp, hiện đã đạt mức độ toàn trình, góp phần tạo nền tảng hạ tầng kỹ thuật quan trọng giúp các Trung tâm đăng ký tổ chức thực hiện công tác đăng ký biện pháp bảo đảm bằng động sản, bằng cây hằng năm, công trình tạm theo thẩm quyền được thuận lợi, hiệu quả, nhanh chóng và thông suốt.
1.3. Đổi mới, đa dạng hóa các phương thức kiểm tra, theo dõi thi hành pháp luật trong lĩnh vực đăng ký biện pháp bảo đảm
Công tác kiểm tra và theo dõi thi hành pháp luật về đăng ký biện pháp bảo đảm luôn được Cục Đăng ký chú trọng. Theo đó, hàng năm, Cục Đăng ký đều tiến hành chủ trì hoặc phối hợp với các cơ quan, đơn vị có liên quan thực hiện kiểm tra tại các cơ quan đăng ký và tại các địa phương với hình thức các Đoàn kiểm tra liên ngành hoặc độc lập. Đồng thời, Cục Đăng ký không ngừng đổi mới, đa dạng hóa các phương thức theo dõi thi hành pháp luật như thông qua các hoạt động kiểm tra, thu thập thông tin báo chí, tổ chức khảo sát, tọa đàm, tập huấn…
Thông qua hoạt động kiểm tra và theo dõi thi hành pháp luật, cơ quan quản lý nhà nước đã hướng dẫn, tháo gỡ những khó khăn, giải đáp vướng mắc và kịp thời phát hiện, chấn chỉnh các sai sót trong công tác đăng ký biện pháp bảo đảm. Đồng thời, kết quả kiểm tra, theo dõi thi hành pháp luật còn là cơ sở thực tiễn pháp lý quan trọng cho Cục Đăng ký phối hợp với cơ quan hữu quan đề xuất các giải pháp hoàn thiện quy định của pháp luật về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ và đăng ký biện pháp bảo đảm.
1.4. Đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến pháp luật về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ, đăng ký biện pháp bảo đảm nhằm nâng cao nhận thức, hiểu biết và ý thức chấp hành pháp luật cho các cá nhân, tổ chức có liên quan
Công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật luôn được xác định là một trong những nhiệm vụ quan trọng trong công tác quản lý nhà nước về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ và đăng ký biện pháp bảo đảm. Từ tháng 9/2006 đến nay, Cục Đăng ký đã đưa vào vận hành Trang thông tin điện tử của Cục nhằm phục vụ công tác tuyên truyền về đăng ký biện pháp bảo đảm, trong đó có đẩy mạnh tuyên truyền về lợi ích của phương thức đăng ký trực tuyến cho các tổ chức, cá nhân. Đồng thời, Cục Đăng ký đã chủ động phối hợp với đơn vị chức năng thuộc Bộ Tài nguyên và Môi trường, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam... triển khai các hoạt động tập huấn, tuyên truyền theo hướng ngày càng mở rộng hơn về đối tượng (không chỉ đối với tổ chức tín dụng, mà còn đối với các doanh nghiệp, cơ quan nhà nước, tổ chức và cá nhân trong xã hội), đa dạng về hình thức (tổ chức tọa đàm, mở các lớp tập huấn, phát hành sách, phát hành Tạp chí chuyên đề, gửi đăng tin bài trên báo, truyền thông về Cục Đăng ký trên kênh phát sóng của Đài truyền hình Quốc gia Việt Nam (VTV), phát sóng quảng bá về đăng ký trực tuyến trên kênh VOV Giao thông…).
Có thể khẳng định, công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về đăng ký biện pháp bảo đảm góp phần quan trọng trong việc nâng cao nhận thức của các tổ chức, cá nhân trong xã hội về nội dung, ý nghĩa và vai trò của các quy định pháp luật về đăng ký biện pháp bảo đảm.
1.5. Đẩy mạnh thực hiện chuyển đổi số trong cung cấp dịch vụ công, góp phần xây dựng Chính phủ điện tử, Chính phủ số
Thực hiện chủ trương của Đảng, chiến lược, mục tiêu của Chính phủ, của Bộ, ngành Tư pháp trong đẩy mạnh thực hiện chiến lược phát triển Chính phủ điện tử, hướng tới Chính phủ số, phát triển kinh tế số và xã hội số, thúc đẩy chuyển đổi số quốc gia, nhận thức rõ tầm quan trọng của việc ứng dụng công nghệ thông tin trong mọi hoạt động của nền hành chính nhà nước giúp tinh gọn bộ máy, nâng cao năng lực, hiệu quả điều hành, giảm thiểu chi phí và tăng cường tính minh bạch của nền hành chính, từ năm 2010 đến nay, Cục Đăng ký đã phối hợp với các đơn vị liên quan triển khai xây dựng Hệ thống đăng ký trực tuyến về biện pháp bảo đảm bằng động sản (Hệ thống đăng ký trực tuyến).
Từ ngày 19/03/2012, Cục Đăng ký chính thức vận hành Hệ thống đăng ký trực tuyến đạt mức độ 3 về dịch vụ công trực tuyến. Từ ngày 10/07/2017, Hệ thống đăng ký trực tuyến đạt mức độ 4 về dịch vụ công trực tuyến. Từ ngày 04/10/2021 đến nay, Hệ thống đăng ký trực tuyến đạt yêu cầu về dịch vụ công trực tuyến toàn trình, từ việc tiếp nhận, giải quyết đến ký số và trả kết quả. Đây là hệ thống dịch vụ công đầu tiên trong Bộ Tư pháp đạt mức độ toàn trình về dịch vụ công trực tuyến tính đến thời điểm triển khai vận hành, được các tổ chức trong nước và quốc tế đánh giá là hệ thống đăng ký giao dịch bảo đảm hiện đại nhất khu vực Đông Nam Á.
Tính đến 31/5/2024, Hệ thống đăng ký trực tuyến đang trực tiếp phục vụ hoạt động đăng ký, cung cấp thông tin cho hơn 10.523 tổ chức tín dụng và các tổ chức, cá nhân khác. Trung bình mỗi ngày có hơn 3.000 yêu cầu đăng ký, cung cấp thông tin, hơn 1.200 văn bản thông báo thế chấp phương tiện giao thông được gửi tới cơ quan đăng ký quản lý phương tiện và hơn 10.000 lượt tra cứu, tìm kiếm thông tin được thực hiện trên Hệ thống đăng ký trực tuyến về biện pháp bảo đảm bằng động sản. Đến thời điểm 31/5/2024, đã có hơn 7.780.000 hồ sơ đăng ký trong Cơ sở dữ liệu về biện pháp bảo đảm. Các con số thống kê này đã thể hiện sự ủng hộ, ghi nhận và mức độ hài lòng của người dân, doanh nghiệp đối với Hệ thống đăng ký trực tuyến về biện pháp bảo đảm bằng động sản.
Trải qua 23 năm hình thành và phát triển của Cục Đăng ký, có thể thấy rằng, các kết quả của hoạt động ứng dụng công nghệ thông tin từ rất sớm, cùng với việc cung cấp dịch vụ công thông qua Hệ thống đăng ký trực tuyến đã giúp tiết kiệm đáng kể thời gian, chi phí cho cá nhân, tổ chức trong việc đăng ký và tìm hiểu thông tin về tài sản bảo đảm, đồng thời giúp giảm thiểu rủi ro và tăng cường khả năng, cơ hội tiếp cận tín dụng để mở rộng đầu tư, sản xuất kinh doanh cho người dân và doanh nghiệp. Ngoài ra, một lợi ích rất lớn mà Hệ thống đăng ký trực tuyến đem lại cho người dân và doanh nghiệp đó là việc dễ dàng tiếp cận, tra cứu, tìm kiếm thông về biện pháp bảo đảm. Thông tin được Hệ thống đăng ký trực tuyến cung cấp một cách công khai, nhanh chóng, minh bạch, đảm bảo sự chính xác và an toàn pháp lý cho người dân và doanh nghiệp khi tra cứu, tìm hiểu thông tin về tình trạng pháp lý của tài sản bảo đảm trước khi giao kết hợp đồng, đầu tư cho vay vốn; đồng thời góp phần quan trọng vào kết quả thực hiện nhiệm vụ xây dựng nền tảng dữ liệu số dùng chung của Chính phủ, phát triển Chính phủ điện tử hướng tới Chính phủ số của Bộ, ngành Tư pháp.
Nhận thức rõ vai trò, tầm quan trọng của đơn vị trong việc bảo đảm an toàn, ổn định, thông suốt cho Hệ thống đăng ký trực tuyến, trong những năm vừa qua, ngoài việc liên tục được bổ sung, chỉnh sửa các chức năng liên quan đến nghiệp vụ đăng ký, bảo đảm phù hợp với quy định pháp luật; đáp ứng nhu cầu quản lý nhà nước và cung cấp dịch vụ công phục vụ phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế, Cục Đăng ký cũng thường xuyên phối hợp với Cục Công nghệ thông tin và các đơn vị liên quan thực hiện rà soát, nâng cấp, hoàn thiện các yêu cầu về bảo mật và an toàn, an ninh thông tin của Hệ thống đăng ký trực tuyến như: nâng cấp phiên bản ngôn ngữ phát triển phần mềm; chuyển đổi nền tảng thanh toán trực tuyến; tích hợp thành công giải pháp chữ ký số trên nền web của Ban Cơ yếu Chính phủ; thường xuyên cập nhật các bản vá lỗ hổng bảo mật… qua đó góp phần bảo đảm an toàn, an ninh chung cho toàn bộ hệ thống thông tin của Bộ, ngành Tư pháp.
2. Một số yêu cầu đặt ra cho công tác quản lý nhà nước về đăng ký biện pháp bảo đảm trong giai đoạn mới
Đăng ký biện pháp bảo đảm là công cụ pháp lý quan trọng đối với sự phát triển của xã hội nói chung, hoạt động tín dụng nói riêng. Qua đó, các biện pháp bảo đảm được công khai, giúp cho cá nhân, cơ quan, tổ chức có liên quan tìm hiểu được những thông tin cần thiết về tình trạng pháp lý của tài sản bảo đảm, từ đó giảm thiểu rủi ro pháp lý trong xác lập, thực hiện các giao dịch dân sự có bảo đảm bằng tài sản, hạn chế phát sinh tranh chấp, nâng cao khả năng tiếp cận nguồn vốn của người dân, doanh nghiệp. Xuất phát từ vai trò quan trọng đó, công tác quản lý nhà nước trong lĩnh vực đăng ký biện pháp bảo đảm luôn được quan tâm và tổ chức thực hiện có hiệu quả. Trong những năm gần đây, với bối cảnh tình hình chính trị, kinh tế - xã hội trong nước và thế giới có những biến chuyển nhanh chóng đã đặt ra những yêu cầu mới đối với hoạt động quản lý nhà nước trong lĩnh vực đăng ký biện pháp bảo đảm, trong đó có thể kể đến một số yêu cầu cụ thể như:
Một là, tiếp tục đẩy mạnh việc rà soát, nghiên cứu hoàn thiện hơn thể chế, pháp luật trong lĩnh vực bảo đảm thực hiện nghĩa vụ, đăng ký biện pháp bảo đảm, các điều kiện để đảm bảo thực thi các cơ chế pháp lý này trong bối cảnh sự phát triển nhanh chóng của khoa học, công nghệ, nền kinh tế số, xã hội số; đảm bảo bao quát đầy đủ, đồng bộ, thông thoáng, thuận lợi, an toàn, ít rủi ro để người dân, doanh nghiệp tiếp cận được nguồn vốn với chi phí thấp để phục vụ sản xuất kinh doanh, tiêu dùng, góp phần thúc đẩy sự phát triển chung của kinh tế - xã hội đất nước.
Hai là, nâng cao chất lượng công tác kiểm tra, theo dõi tình hình thi hành pháp luật trong lĩnh vực bảo đảm thực hiện nghĩa vụ, đăng ký biện pháp bảo đảm, chú trọng thực chất, có trọng tâm, trọng điểm, tránh hình thức. Đồng thời, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xử lý thông tin về tình hình thi hành pháp luật, từ đó kịp thời đề xuất, kiến nghị các giải pháp khắc phục các tồn tại, hạn chế đã được phát hiện ra trong quá trình theo dõi tình hình thi hành pháp luật nhằm đảm bảo việc thực thi pháp luật hiệu quả; đồng thời kiến nghị cơ quan có thẩm quyền ban hành mới, sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật còn chưa bảo đảm tính khả thi, tính thống nhất trong hệ thống pháp luật.
Ba là, cần thay đổi tư duy, cách thức quản lý trong cung ứng dịch vụ công trực tuyến trong lĩnh vực đăng ký biện pháp bảo đảm là lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm, xác định công nghệ thông tin đóng vai trò quan trọng trong thúc đẩy cải cách thủ tục hành chính và vận hành hoạt động của đơn vị. Hoạt động cung ứng dịch vụ công trực tuyến trong lĩnh vực đăng ký biện pháp bảo đảm phải trở thành một trong những nền tảng quan trọng trong xây dựng Chính phủ điện tử, hướng tới một Chính phủ kiến tạo, phục vụ, vì lợi ích của người dân và doanh nghiệp.
Bốn là, cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ, đăng ký biện pháp bảo đảm nhằm nâng cao nhận thức, hiểu biết và ý thức chấp hành pháp luật cho các cá nhân, tổ chức có liên quan; đa dạng hóa các hình thức tuyên truyền thông qua các buổi tập huấn, xây dựng các video hướng dẫn, trên các phương tiện truyền thông đại chúng...
Năm là, tăng cường việc đào tạo, bồi dưỡng cho đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức tham gia cung cấp dịch vụ công trực tuyến trong lĩnh vực đăng ký biện pháp bảo đảm về ứng dụng công nghệ thông tin. Tập trung phát triển nguồn lực đáp ứng tiến trình chuyển đổi số theo Quyết định số 146/QĐ-TTg ngày 28/10/2022 về nâng cao nhận thức, phổ cập kỹ năng và phát triển nguồn lực chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030. Đồng thời cũng cần xác định việc xây dựng, phát triển nguồn nhân lực trong chuyển đổi số nói chung, cung cấp dịch vụ công về đăng ký biện pháp bảo đảm nói riêng là quan trọng nhất, bao gồm cả công tác quản trị, lãnh đạo, thiết chế thực hiện và sự kết hợp chặt chẽ giữa con người với hệ thống công nghệ.
Sáu là, đẩy mạnh đầu tư và phát triển hệ thống hạ tầng số đồng bộ, trên nền tảng công nghệ, hệ thống phần mềm có năng lực cao trong đáp ứng yêu cầu phát triển về quản lý, xác lập, thực hiện dịch vụ hành chính công, giao dịch về kết nối, lưu trữ, xử lý dữ liệu, thông tin, các chức năng về giám sát, bảo đảm an ninh, an toàn mạng.
Với những yêu cầu mới đặt ra trong việc tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước và nâng cao trách nhiệm phục vụ nhân dân của Nhà nước, trong giai đoạn phát triển tiếp theo, với quyết tâm cao và tinh thần hành động mạnh mẽ, sáng tạo, linh hoạt, đề cao trách nhiệm, Cục Đăng ký quốc gia giao dịch bảo đảm sẽ tiếp tục đổi mới, phát huy hiệu quả vị thế, vai trò là đơn vị giúp Bộ trưởng quản lý nhà nước về đăng ký biện pháp bảo đảm, đặc biệt trong việc cung cấp dịch vụ công với chất lượng cao, hiệu quả nhất cho người dân, doanh nghiệp./.