Bloomberg Economics vừa công bố "Chỉ số Tiềm năng Xuất khẩu" (Export Potential Index) để đánh giá tiềm năng của các nền kinh tế có thể thay thế Trung Quốc trong vai trò trung tâm sản xuất toàn cầu.
Theo Chris Kennedy, chuyên viên phân tích tại Bloomberg Economics, Trung Quốc duy trì lợi thế cấu trúc vượt trội so với các nền kinh tế mới nổi khác, dẫn đầu ở hầu hết các hạng mục như năng lực sản xuất (0,12 điểm), kỹ năng lao động (0,15), và logistics thương mại (0,16).
Tuy nhiên, Việt Nam gây chú ý khi đạt mức tương đương về năng lực sản xuất (0,12) và năng lượng (0,12). So với các đối thủ mới nổi, tuy xếp sau Ấn Độ và Mỹ, Việt Nam đã vượt qua Indonesia, Malaysia và Thái Lan. Các điểm mạnh của Việt Nam được ghi nhận là chi phí lao động cạnh tranh (0,11) và môi trường đầu tư cải thiện (0,09). Điều này giúp "Made in Vietnam" trở thành một phần trong chiến lược "China + 1" của nhiều doanh nghiệp toàn cầu.
Dù ghi nhận kết quả tích cực, các chuyên gia cho rằng còn quá sớm để Việt Nam có thể thay thế Trung Quốc. Wu Chongbo, giáo sư tại đại học Hạ Môn, trong một bài viết trên Think China, nhận định Việt Nam vẫn gặp hạn chế rõ rệt về năng suất lao động, hạ tầng logistics chưa hoàn thiện và phụ thuộc lớn vào vốn đầu tư nước ngoài.
Số liệu của Bloomberg Economics củng cố nhận định này: logistics vẫn là điểm nghẽn lớn khi chi phí chiếm 16,8–17% GDP, cao hơn đáng kể so với mức của Trung Quốc. Trong khi đó, chỉ số hiệu quả logistics (LPI) của Việt Nam năm 2023 chỉ đạt 3,3 điểm (xếp hạng 43 toàn cầu), kém Trung Quốc 0,4 điểm.
Ngoài ra, việc thiếu chủ động trong chuỗi cung ứng nguyên liệu – đặc biệt ở các ngành công nghiệp nặng, hóa chất và điện tử – khiến Việt Nam vẫn phải nhập khẩu phần lớn đầu vào từ Trung Quốc và Hàn Quốc.
Richard Baldwin, giáo sư kinh tế quốc tế tại IMD, nhận định Trung Quốc hiện là "siêu cường sản xuất duy nhất của thế giới, với sản lượng công nghiệp vượt tổng của chín quốc gia đứng sau cộng lại".
Do đó, các chuyên gia cho rằng tương lai không nằm ở việc "thay thế", mà ở cách Việt Nam "bổ sung" cho Trung Quốc trong cấu trúc sản xuất mới. Khả năng Việt Nam tiến xa hơn sẽ phụ thuộc vào ba yếu tố: cải thiện năng lực hạ tầng và logistics, chất lượng lao động, và mức độ nội địa hóa chuỗi cung ứng để dịch chuyển từ mô hình "sản xuất thuê" sang "sáng tạo giá trị".