Tiêu dùng trong nước vẫn chưa tương xứng với tiềm năng
Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu (XK) thủy sản đạt trên 10 tỷ USD, đạt 106% kế hoạch và tăng hơn 12% so với năm 2023. Tuy nhiên, trước biến động từ các thị trường lớn như Mỹ, cùng áp lực cạnh tranh từ nhiều quốc gia, việc mở rộng tiêu thụ nội địa là hướng đi tất yếu. “Ngành thủy sản giải quyết tới 3 - 4 triệu lao động, chiếm khoảng 4 - 5% GDP, nhưng tiêu dùng trong nước vẫn chưa tương xứng với tiềm năng” - Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) Trần Hữu Linh nhận định.
Cục trưởng Trần Hữu Linh phân tích, bình quân mỗi người Việt Nam tiêu thụ khoảng 40kg thủy sản/năm - thấp hơn đáng kể so với mức 60 - 70kg ở các nước như Nhật Bản, Hàn Quốc hay Malaysia. Chưa kể, tỷ trọng thủy sản nội địa mới chiếm khoảng 60 - 70% thị trường; thủy sản nhập khẩu vẫn chiếm từ 30 - 40%. Do đó, theo ông Linh, cần có hướng để người tiêu dùng Việt dễ dàng tiếp cận thủy sản nội địa an toàn, giá cả hợp lý.
Đại diện Hiệp hội Chế biến và XK thủy sản Việt Nam (Vasep) cho rằng, thị trường nội địa đang ngày càng khẳng định vai trò chiến lược trong mục tiêu phát triển bền vững và dài hạn của doanh nghiệp. Việc gắn tiêu thụ nội địa với XK có thể giúp doanh nghiệp tối ưu hóa chi phí, nguyên liệu, từ đó tăng được sức cạnh tranh.
Tuy nhiên, thực tế, theo ông Huỳnh Minh Tường - Phó Chủ tịch Vasep, rất nhiều doanh nghiệp XK bài bản, có chỗ đứng trên thị trường quốc tế, nhưng lại khó cạnh tranh trên sân nhà. Nguyên nhân là do chi phí đầu tư cao nên dẫn đến giá thành sẽ cao hơn so với những đơn vị đầu tư thấp, giá thành rẻ, không thu hút được người tiêu dùng, dù chất lượng vượt trội. “Đây là bài toán cân não của rất nhiều doanh nghiệp ngành thủy sản hiện nay” - ông Tường nói.
Bà Nguyễn Kim Hậu - Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Thủy đặc sản Seaspimex Việt Nam cho biết, sau 30 năm kiên trì phát triển thị trường trong nước song song với XK nhưng đến nay tỷ trọng nội địa của Công ty cũng mới chỉ đạt 30% tổng doanh thu. “Người tiêu dùng trong nước chưa quen với sản phẩm đóng hộp và cho rằng sản phẩm trong nước không bằng nhập khẩu, dù tôi tự tin nhà máy sản xuất không thua kém gì về tiêu chuẩn chất lượng so với quốc tế. Chúng tôi có một dòng sản phẩm XK đến 95% và được thị trường Mỹ ưa chuộng nhưng gặp nhiều khó khăn khi tiêu thụ nội địa. Trong bối cảnh XK khó khăn, chúng tôi kỳ vọng cân bằng 50 - 50 XK và nội địa, nhưng khá thách thức” - bà Hậu chia sẻ.
Cần nghiên cứu thị hiếu và xu hướng tiêu dùng mới
Cục trưởng Trần Hữu Linh nhấn mạnh, thị trường nội địa không chỉ là “bệ đỡ” trong bối cảnh XK gặp khó, mà cần được xác định là một chiến lược dài hạn, mang tính nền tảng đối với sự phát triển bền vững của ngành thủy sản. Ông Linh cho rằng các doanh nghiệp không thể tiếp tục xem tiêu dùng trong nước là kênh phụ, hay nơi tiêu thụ sản phẩm XK dư thừa, mà cần chủ động xây dựng chiến lược riêng cho thị trường này, với đầy đủ các khâu từ nuôi trồng, sản xuất, phân phối đến hậu kiểm.
Đại diện một số hệ thống bán lẻ cho rằng, rào cản lớn nhất hiện nay trong tiêu thụ thủy hải sản trong nước là nằm ở tính ổn định của nguồn cung và sự thiếu minh bạch về truy xuất nguồn gốc, khiến doanh nghiệp khó bảo đảm chất lượng sản phẩm khi đưa vào kênh hiện đại. Trong khi đó, các doanh nghiệp chế biến lại cho rằng, người tiêu dùng nội địa vẫn còn tâm lý e dè khi tiếp cận sản phẩm chế biến sẵn, do chưa có đủ niềm tin vào quy trình sản xuất cũng như tiêu chuẩn an toàn thực phẩm. Do đó, nhiều doanh nghiệp bày tỏ mong muốn có thêm các chính sách hỗ trợ cụ thể từ Nhà nước trong đầu tư hạ tầng phân phối, truyền thông nâng cao nhận thức người tiêu dùng và tạo môi trường kinh doanh bình đẳng giữa hàng nội địa và hàng nhập khẩu.
Theo Cục trưởng Linh, việc phát triển thị trường trong nước không thể thành công nếu thiếu sự thấu hiểu hành vi người tiêu dùng và tính đặc thù vùng miền. Vì vậy, doanh nghiệp cần tăng cường nghiên cứu thị hiếu, khẩu vị và xu hướng tiêu dùng mới, đồng thời đa dạng hóa sản phẩm để tiếp cận rộng rãi hơn các nhóm khách hàng, đặc biệt là tầng lớp trung lưu đang gia tăng nhanh chóng.
Một trong những trọng tâm cần thực hiện sớm là bảo đảm tính minh bạch trong toàn bộ chuỗi cung ứng thủy sản, từ vùng nuôi, nơi khai thác đến siêu thị và bàn ăn của người tiêu dùng. Theo ông Linh, việc truy xuất nguồn gốc, xác thực chất lượng sản phẩm không chỉ là yêu cầu pháp lý đang được Bộ Công Thương triển khai, mà còn là yếu tố then chốt để nâng cao niềm tin và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
Song song với đó, Cục trưởng cũng nhấn mạnh vai trò của hạ tầng logistics và hệ thống phân phối hiện đại trong việc kết nối hiệu quả giữa sản xuất và tiêu dùng. Đầu tư vào chuỗi cung ứng đồng bộ sẽ giúp giảm chi phí trung gian, ổn định giá cả và nâng cao sức cạnh tranh của sản phẩm thủy sản trong nước. “Doanh nghiệp Việt cần có trách nhiệm với thị trường Việt. Phát triển thị trường nội địa chính là khẳng định bản lĩnh thương hiệu Việt trên sân nhà” - ông Linh khẳng định.