Cần giải pháp tổng thể quản lý chất thải rắn sinh hoạt

Nhiều bất cập…

Thông tin tại Tọa đàm cho thấy, đến năm 2024, mỗi ngày cả nước phát sinh khoảng 69,4 nghìn tấn rác thải (RT) SH, trong đó khu vực đô thị chiếm hơn 53%, khu vực nông thôn chiếm gần 47%. 3 năm sau khi Luật Bảo vệ Môi trường (BVMT) 2020 có hiệu lực, công tác quản lý CTRSH đã có những bước tiến quan trọng. Tuy nhiên, thực tiễn vẫn còn nhiều hạn chế. Hiện nay, khoảng 62% CTRSH vẫn được xử lý bằng chôn lấp trực tiếp; Nhiều bãi rác chưa đạt chuẩn, tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm thứ cấp; Hoạt động phân loại RT tại nguồn mới ở quy mô thí điểm, chưa triển khai đồng bộ trên toàn quốc; Hạ tầng kỹ thuật, cơ chế tài chính, nguồn nhân lực và sự tham gia của cộng đồng, DN vẫn còn hạn chế.

Theo PGS. TS. Nguyễn Ngọc Sơn - Ủy viên; ĐBQH hoạt động chuyên trách tại Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường (Quốc hội), qua công tác giám sát, vẫn chưa có một giải pháp tổng thể quản lý hiệu quả lĩnh vực này. Hiện, chính sách phí, giá còn nhiều bất cập, nhiều địa phương vẫn khoán cho hộ gia đình, trả theo lượng một cách thực chất. Chúng ta cũng chưa có Bộ tiêu chuẩn bao bì nhận diện, chuẩn hóa phân loại RTSH tại nguồn; Định mức, phương pháp đấu thầu thì chưa đồng bộ, nhiều địa phương chưa cập nhật nên khó xử lý hiệu quả;

Khâu tổ chức thực hiện, xử lý phủ kín ở nông thôn còn thấp, vẫn còn tồn tại tình trạng RT được vận chuyển từ thành phố về nông thôn xử lý thủ công, gây ô nhiễm môi trường trầm trọng; Dịch vụ thu gom RT ở nông thôn thì hạn chế, không đạt chuẩn. Cũng vì đơn giá chưa phản ánh đầy đủ chi phí nên nhà đầu tư chưa mặn mà đầu tư vào xử lý CTRSH; Cơ sở dữ liệu thì mơ hồ; Chuỗi tái chế lớn, khó kiểm soát, phối hợp liên ngành chưa cụ thể…

Về vấn đề này, PGS. TS. Bùi Thị An - ĐBQH Khóa XIII; Nguyên Viện trưởng Viện Tài nguyên, môi trường và Phát triển cộng đồng đánh giá, giai đoạn vừa rồi, tuy chúng ta đã có những tiến bộ rõ rệt trong việc quản lý RT và xử lý RTSH. Tuy nhiên, còn thiếu đồng bộ trong mọi hoạt động. Khâu phân loại RTSH đầu nguồn vẫn còn nhức nhối. “Luật đã có, chủ trương đã có, đã phối hợp liên ngành, nhiều điểm nghẽn pháp lý, chính sách đã được tháo gỡ nhưng vẫn chưa đạt hiệu quả; Thực thi pháp luật chưa đồng bộ, do đó phải có cơ chế hậu kiểm thế nào cho hiệu quả, đồng thời phân trách nhiệm rõ ràng (địa phương, trung ương ra sao), nếu không không thể làm được!” – PGS. TS. Bùi Thị An nhấn mạnh.

GS. TS. Nguyễn Hữu Dũng – Viện trưởng Viện Môi trường đô thị và Công nghiệp Việt Nam cho biết thêm: Thực tế, nhiều ứng dụng công nghệ xử lý RT đã được triển khai ở các địa phương nhưng chưa hiệu quả, tỷ lệ chôn lấp còn cao. Chôn lấp RT là việc đơn giản, nhưng không hợp vệ sinh. Trong khi đó, đầu tư khu chôn lấp cần kinh phí rất lớn. Nhiều bãi chôn lấp còn gây ô nhiễm, người dân phản ứng dữ dội. Khảo sát một số nhà máy xử lý cho thấy, dù sử dụng công nghệ tốt nhưng do phân loại tại nguồn chưa tốt nên các loại phân xử lý không sử dụng được cho nông nghiệp - Viện trưởng Viện Môi trường đô thị và Công nghiệp Việt Nam cho hay.

Cần các giải pháp đồng bộ

Cũng theo PGS. TS. Nguyễn Ngọc Sơn, để giải bài toán này phải có đột phá. Luật BVMT đã đưa ra giá cụ thể cho việc thu gom, nhưng phải trợ giá cho người nghèo, đối tượng an sinh xã hội;  Phải đầu tư hạ tầng đồng bộ, đảm bảo từ khâu thu gom đến xử lý. Bên cạnh đó phải giám sát chuỗi xử lý, phát huy ngành công nghiệp tái chế. Đây cũng là giải pháp giúp ngành công nghiệp tái chế phát huy hiệu quả. Do đó, Chính phủ cần nghiên cứu kỹ, đặc biệt là đa dạng hóa về nguồn lực cho hoạt động này. Có thể liên kết vùng, liên kết nông thôn giữa các tỉnh để xử lý. Các giải pháp này, Đoàn giám sát đã tổng hợp, kiến nghị lên QH, hy vọng bài toán xử lý RT sẽ được giải quyết.

GS. TS Nguyễn Hữu Dũng thì cho rằng: Việc phát triển công nghệ, đổi mới sáng tạo, phát triển bền vững là cần thiết, nhưng phải thay đổi tư duy và phân cấp rõ ràng cho các địa phương. Thực tế, phân loại tại nguồn tại địa phương còn rất lúng túng. Bên cạnh đó, định mức đơn giá nhiều năm kìm hãm phát triển công nghệ trong nước. “Kinh phí không đủ đầu tư công nghệ tốt, do đó cần đột phá trong việc đầu tư cho việc xử lý rác, nên đưa ra các phương pháp xem xét, lựa chọn. Thực tế, nhiều địa phương như Bắc Giang, Hà Nội đã đầu tư lò đốt bằng điện nhưng hơi nhiều, sợ không có đủ rác mà xử lý. Bởi vậy, phải có quy hoạch cụ thể, tránh đầu tư dàn trải, theo phong trào, gây lãng phí” - GS. TS Nguyễn Hữu Dũng phản ánh.

“Hiện các khu công nghiệp hỗ trợ công nghiệp sinh thái, tạo liên hoàn, hỗ trợ tái chế RT rất hiệu quả. Nhiều nước đã triển khai mô hình này có hiệu quả và nhiều DN muốn chuyển giao cho Việt Nam. Chúng tôi sẽ nghiên cứu, xem xét áp dụng. Tuy nhiên, không có mô hình nào áp dụng đại trà, vì mỗi địa phương có đặc thù khác nhau, chủng loại RT cũng khác nhau. Bởi vậy, chuyển giao công nghệ phải có tiêu chí, phù hợp với từng địa phương khác nhau” -  GS. TS Nguyễn Hữu Dũng cho biết thêm.

Theo PGS. TS. Bùi Thị An: Vấn đề mấu chốt để giải quyết vấn đề này là người dân phải xây dựng thói quen bằng nhóm chính sách, cơ chế tài chính hỗ trợ. Về khung chính sách, theo bà An, cần phân rõ trách nhiệm, ai làm tốt thế nào, không tốt thì thế nào, kể cả trách nhiệm của người dân, DN, nhà quản lý. Đồng thời có cơ chế giá phí để khuyến khích công nhân môi trường thu gom, tái chế RT, nhưng không nên cào bằng. Cùng với đó, phải đồng bộ hạ tầng, từ thu gom, vận chuyển đến xử lý… Hoạt động tổ chức quản lý phải cụ thể, hiệu quả, đừng nói chung chung. Phân loại túi sao cho người dân dễ nhớ, dễ thực hiện. Đặc biệt, phải minh bạch thu chi; Quản lý không nên ồ ạt, mà thí điểm sau đó mới nhân rộng…

TS. Dương Thị Thanh Xuyến - Phó Trưởng phòng Phòng Quản lý chất thải, Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho hay, để quản lý hiệu quả RTRSH, thời gian tới, chúng ta phải thực hiện đồng bộ các giải pháp. Về phía mình, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý, hướng dẫn người dân phân loại RT; Lắng nghe các điểm nghẽn, phối hợp với địa phương giải quyết hiệu quả các khó khăn, thách thức trong hoạt động thu gom, xử lý RTRSH; Khuyến khích, phát động phong trào toàn dân tham gia BVMT, thu gom xử lý RTSH.

Bên cạnh đó, Bộ cũng đẩy nhanh việc ban hành giá dịch vụ, quy định, kỹ thuật thu gom, xử lý RTRSH, theo khối lượng và thể tích; Khuyến khích áp dụng các công nghệ hiện đại, hiệu quả; Triển khai rà soát đầu tư đồng bộ phân loại,  thu gom,  xử lý RTSH; Xác định chính xác khối lượng RT để đầu tư cho tương xứng, song song với đó hình thành ngành công nghiệp xử lý tái chế RT; Thúc đẩy công nghệ, chuyển đổi số trong phân loại xử lý CTRSH…/.