5 năm đấu giá 304 khu vực ước đạt hơn nghìn tỷ đồng
Trước đây, khi “phát hiện” có mỏ, điểm mỏ trong quy hoạch, chưa được cấp cho ai, dựa trên cơ sở giấy đăng ký kinh doanh phù hợp và những thông tin chứng minh năng lực, doanh nghiệp có thể đề nghị được thực hiện các trình tự, thủ tục xin cấp phép khai thác khoáng sản.
Cũng từ cơ chế này, tình trạng nhiều mỏ được cấp nhưng không triển khai do năng lực chủ mỏ hạn chế, tình trạng chuyển nhượng ngầm hoặc khai thác chỉ để xuất bán nguyên liệu thô gây lãng phí tài nguyên... xuất hiện.
Hơn nữa, cơ chế này đã khiến hoạt động khai thác khoáng sản diễn ra một cách ồ ạt nhưng ngân sách nhà nước thu được không đáng kể; người dân địa phương không được hưởng lợi ích từ hoạt động khai thác khoáng sản.
Cát khan hiếm khiến các doanh nghiệp quyết liệt giành quyền cấp quyền khai thác.
Theo báo cáo của Bộ Tài nguyên và Môi trường, sau khi Nghị định 22/2012/NĐ-CP ngày 26/3/2012 của Chính phủ quy định về đấu giá quyền khai thác khoáng sản (có hiệu lực ngày 15/5/2012) và các văn bản hướng dẫn thi hành được ban hành, từ năm 2014 -2019 (số liệu tính đến ngày 30/6/2019), Bộ Tài nguyên và Môi trường và các địa phương đã phê duyệt kế hoạch đấu giá với 582 khu vực khoáng sản, trong đó đã đấu giá thành công 304 khu vực (gồm 13 loại khoáng sản) đạt 52,23% kế hoạch, mức thu tiền cấp quyền khai thác khoáng sản tăng từ 10 - 135% so với giá khởi điểm.
Tổng giá trị xác định thông qua đấu giá 304 khu vực ước đạt 1.040,823 tỷ đồng; so với tổng giá trị khởi điểm dự tính là 576,504 tỷ đồng tăng 466,210 tỷ đồng (tăng 80,86% so với giá khởi điểm). Nói cách khác thông qua đấu giá quyền khai thác khoáng sản đã tăng thu cho ngân sách nhà nước 466,210 tỷ đồng.
Căn cứ vào kết quả đấu giá và kết quả thăm dò sau đấu giá, các địa phương đã cấp phép khai thác khoáng sản 152 mỏ (đạt 50%) và thu về ngân sách nhà nước 354,358 tỷ đồng.
Tuy nhiên, chỉ có 20/63 tỉnh, thành phố trên cả nước (đạt 31,7%) tổ chức đấu giá quyền khai thác khoáng sản thành công. Một số địa phương mới chỉ dừng ở mức thí điểm như Hà Nội, Hà Nam, An Giang, Quảng Ninh, Ninh Thuận.
Thời gian đầu, đấu giá khai thác khoáng sản gặp khó do trong quá trình đấu giá đã không thu hút đủ số doanh nghiệp (hồ sơ) tham gia đấu giá, theo quy định, ít nhất là 3 tổ chức. Bên cạnh đó, phần lớn doanh nghiệp không đủ năng lực tài chính (vốn chủ sở hữu ít nhất 50 tỷ đồng); đồng thời, yêu cầu doanh nghiệp cần có chuyên môn về thăm dò, khai thác khoáng sản và phải cam kết chế biến sâu... Hiện nay, theo Nghị định 158/2016/NĐ-CP sửa đổi Nghị định 22 quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Khoáng sản, số doanh nghiệp tham gia đấu giá chỉ còn 2.
Vụ đấu giá kỷ lục
Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh An Giang mới đưa ra đấu giá mỏ cát trên sông Tiền (xã Bình Phước Xuân, huyện Chợ Mới, tỉnh An Giang) với giá khởi điểm hơn 7,2 tỷ đồng. Đơn vị trúng đấu giá là Công ty TNHH thương mại và dịch vụ T-S.Home (Công ty ty T-S.Home) với số tiền trên 2.811 tỷ đồng.
Mỏ cát này có diện tích 60,3ha; mức sâu khai thác dự kiến -16m và trữ lượng ước tính trên 2.372.500m3. Theo Sở Tài nguyên và Môi trường An Giang, cuộc đấu giá trải qua 45 vòng, mức thu tiền cấp quyền khai thác khoáng sản trúng đấu giá là 1.951%, tạm tính là 2.811 tỷ đồng, tăng 390 lần so với giá khởi điểm. Đơn giá trúng đấu giá hơn 1,1 triệu đồng/m3 cát khai thác.
Công ty T-S.Home có trụ sở ở TP HCM, vốn điều lệ theo Giấy chứng nhận đăng ký kinh donh là 27 tỷ đồng. doanh nghiệp này có thư cam kết tài trợ vốn vay thực hiện dự án 50 tỷ đồng.
Thời gian tới, Sở Tài nguyên và Môi trường sẽ làm việc với Công ty T-S. Home. doanh nghiệp này phải chứng minh nguồn lực tài chính cụ thể và thống nhất thời gian nộp tiền trúng đấu giá quyền khai thác khoáng sản. Cụ thể, số tiền Công ty T-S. Home phải nộp năm đầu tiên là hơn 140 tỷ đồng. Trong 4 năm tiếp theo mỗi năm phải nộp 667 tỷ đồng. Thời gian khai thác mỏ là 12 năm, mỗi năm khai thác 200.000m3.
Trường hợp Công ty T-S.Home không chứng minh được khả năng tài chính đáp ứng nộp tiền cấp quyền khai thác khoáng sản, doanh nghiệp sẽ không còn quyền của đơn vị trúng đấu giá khu mỏ nêu trên.
Theo Sở Tài nguyên và Môi trường An Giang, mức thu tiền cấp quyền khai thác khoáng sản khởi điểm tạm tính tương đương 7,2 tỷ đồng. (Mức thu tiền cấp quyền khai thác khoáng sản R=5% theo Nghị định 22). Theo Điều 4 Nghị định 67/2019/NĐ-CP quy định về phương pháp tính, mức thu tiền cấp quyền khai thác khoáng sản, Mức thu tiền cấp quyền khai thác khoáng sản (R) được quy định bằng tỷ lệ phần trăm (%) giá trị quặng nguyên khai của khu vực khoáng sản được phép khai thác.
Những năm qua, cát khan hiếm, giá cát tăng cao, chuyện các doanh nghiệp đua nhau giành quyền khai thác cát không phải là chuyện khó hiểu. Tuy nhiên, vụ đấu giá kỷ lục cho thấy, theo quy định về đấu giá tài sản, mức thu tiền cấp quyền khai thác khoáng sản R=5% là quá thấp.
Kết quả đấu thầu trên toàn quốc trong 5 năm (2014-2019) chưa bằng một nửa vụ đấu thầu kỷ lục cho thấy, nhiều vụ đấu thầu không biết vì lý do gì có mức tiền cấp quyền khai thác khoáng sản quá thấp, chỉ bằng 10% mức khởi điểm so với thực tế phải trả dẫn tới Nhà nước bị thất thu rất lớn.