Thành lập năm 2014, Vua Cua từng tạo được tiếng vang khi xuất hiện trên chương trình Shark Tank Việt Nam mùa 4 (phát sóng cuối năm 2022) và nhận được cam kết đầu tư 3,5 tỉ đồng cho 10% cổ phần từ Shark Liên. Thương vụ này được xem là một trong những trường hợp giải ngân nhanh chóng sau chương trình. Tuy nhiên, chỉ hơn hai năm sau, vào tháng 3/2025, nhà sáng lập Đoàn Thị Anh Thư đã phải thông báo dừng cuộc chơi tại thị trường Việt Nam và tiến hành hoàn vốn cho các nhà đầu tư. Lý do được bà Thư đưa ra bao gồm thiếu kinh nghiệm quản trị, chiến lược mở rộng quá nhanh và đối mặt với những hạn chế về nguồn lực.
Trường hợp của Vua Cua không phải là cá biệt. Nhìn lại lịch sử các mùa Shark Tank Việt Nam, không ít startup dù nhận được cam kết đầu tư, thậm chí với số vốn không nhỏ, nhưng cuối cùng vẫn không thể duy trì hoạt động.
Điển hình là Soya Garden, chuỗi kinh doanh sản phẩm từ đậu nành hữu cơ. Startup này từng nhận được khoản đầu tư lên đến 15 tỉ đồng từ Shark Thủy, đổi lấy 45% cổ phần và quyền kiểm soát tài chính. Vào thời kỳ hoàng kim, Soya Garden đã phát triển mạng lưới lên tới 50 cửa hàng. Tuy nhiên, ảnh hưởng từ đại dịch Covid-19 giai đoạn cuối 2019 - đầu 2020 đã khiến chuỗi này phải đóng cửa hàng loạt. Đến tháng 3-2024, cửa hàng cuối cùng của Soya Garden cũng chính thức ngừng hoạt động.
Một trường hợp khác cũng liên quan đến Shark Thủy là We Escape, mô hình kinh doanh trò chơi giải đố thực tế (escape game). Startup này được cho là đã nhận số vốn thực tế lên tới hơn 30 tỉ đồng. Đến năm 2021, We Escape sở hữu 8 cơ sở, trở thành hệ thống escape game lớn nhất Việt Nam thời điểm đó. Tuy nhiên, cũng vào cuối năm 2021, We Escape đã phải tuyên bố đóng cửa do những tác động kéo dài của dịch bệnh.
Luxstay, nền tảng đặt phòng trực tuyến, cũng là một cái tên đáng chú ý. Sau khi xuất hiện trên Shark Tank năm 2019, Luxstay đã nhận thêm khoản đầu tư 3 triệu đô la Mỹ từ quỹ CyberAgent Ventures (do Shark Dũng làm Giám đốc quỹ tại Việt Nam và Thái Lan). Tính chung các vòng gọi vốn, Luxstay đã huy động được tổng cộng khoảng 16 triệu đô la Mỹ. Tuy vậy, từ giữa năm 2022, nền tảng này gần như biến mất khỏi thị trường. Fanpage không thể truy cập, website không hoạt động. Dù công ty từng phản hồi đây là động thái tái cấu trúc và đổi tên thành Luxworld, nhưng đến nay vẫn chưa có thông tin rõ ràng về tương lai của startup này.
Nghịch lý: Bị từ chối trên sóng, thành công ngoài đời thực
Ở chiều ngược lại, thị trường cũng chứng kiến không ít startup dù bị từ chối, thậm chí nhận những lời nhận xét không mấy tích cực trên sóng Shark Tank, nhưng sau đó lại tự lực phát triển và đạt được những thành công nhất định.
Dat Bike, startup xe máy điện, là một ví dụ tiêu biểu. Bị đánh giá là "nhầm thời điểm, nhầm sản phẩm" tại Shark Tank năm 2019, nhà sáng lập Nguyễn Bá Cảnh Sơn đã kiên trì theo đuổi con đường riêng. Đến nay, Dat Bike đã huy động thành công tổng cộng 25 triệu đô la Mỹ qua nhiều vòng gọi vốn, mở cửa hàng tại các thành phố lớn và đang có kế hoạch vươn ra thị trường Đông Nam Á.
EQUO, startup cung cấp các sản phẩm thay thế nhựa dùng một lần từ nguyên liệu tự nhiên, cũng không nhận được đầu tư tại Shark Tank năm 2021 do lo ngại về giá thành. Tuy nhiên, sau đó, EQUO đã huy động thành công 1,3 triệu đô la Mỹ vòng hạt giống và đưa sản phẩm lên các kênh phân phối quốc tế như Amazon, cũng như các hệ thống bán lẻ tại Mỹ, Canada, châu Âu.
Medigo, nền tảng công nghệ y tế, cũng ra về tay trắng từ Shark Tank năm 2021. Startup này đã tự phát triển, mở rộng dịch vụ giao thuốc nhanh, tư vấn bác sĩ từ xa, xét nghiệm tại nhà và đến năm 2023 đã phục vụ hơn 700.000 người dùng tại các thành phố lớn.
Bài học về vai trò của nguồn vốn
Những câu chuyện trái ngược trên cho thấy một thực tế quan trọng: gọi vốn thành công, dù là từ một chương trình uy tín như Shark Tank, không phải là yếu tố quyết định duy nhất đến sự sống còn và thành công của một startup. Nguồn vốn chỉ là một công cụ, một nguồn lực cần thiết nhưng chưa đủ.
Việc sử dụng nguồn vốn đó như thế nào, chiến lược phát triển có phù hợp với thực tế thị trường và năng lực quản trị của đội ngũ sáng lập hay không mới là những yếu tố then chốt. Bài học từ Vua Cua và nhiều startup khác cho thấy, sự thiếu kinh nghiệm, việc mở rộng quá nóng khi nền tảng quản trị chưa vững chắc, hay những cú sốc từ thị trường (như đại dịch Covid-19) đều có thể khiến startup "gục ngã", bất chấp việc đã có nguồn vốn đầu tư. Ngược lại, những startup có mô hình kinh doanh bền vững, sản phẩm phù hợp thị hiếu và đội ngũ quản trị tốt vẫn có thể tìm được con đường phát triển, dù có thể chậm hơn và khó khăn hơn ở giai đoạn đầu khi thiếu vắng sự hỗ trợ tài chính từ các "cá mập".
Do đó, đối với các startup, việc tập trung xây dựng nền tảng kinh doanh vững chắc, xác định chiến lược phát triển phù hợp và quản trị dòng tiền hiệu quả quan trọng hơn là chỉ chạy theo mục tiêu gọi được càng nhiều vốn càng tốt. Vốn đầu tư nên được xem là phương tiện để tăng tốc khi đã có lộ trình rõ ràng, chứ không phải là đích đến cuối cùng.